در 29 دسامبر 2019، پزشکان بیمارستانی واقع در شهر ووهان چین متوجه موارد غیرمعمولی از بیماران مبتال به ذاتالریه (پنومونی) شدند. با این حال، اولین مورد از این بیماری در تاریخ 12 دسامبر مشاهده گردید. بررسیهای بعدی نشان داد که منشأ این بیماری از بازار غذاهای دریایی، طیور و حیوانات زنده واقع در شهر ووهان واقع در استان هوبای در مرکز چین بوده است. پس ازآن، شیوع غیرمعمول موارد ذاتالریه در تاریخ 31 دسامبر به سازمان بهداشت جهانی گزارش شد. در تاریخ یکم ژانویه 2020، بازار مذکور بسته و تحت آلودگیزدایی قرار گرفت. بعد از گمانهزنیهای گسترده درباره عامل مسبب این بیماری، سرانجام بخش چینی مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC) گزارش منتشر شده توسط وال استریت ژورنال را تأیید و در تاریخ 9 ژانویه 2020، عامل این بیماری را یک کروناویروس[1] جدید با نام nCoV-2019 اعلام نمود (خان[2]، 2020).
اولین توالی ژنومی nCoV-2019 یک روز بعد از تأیید آن توسط ژانگ[3] و دانشمندان دیگر در دانشگاه فودان شانگهای به صورت آنلاین قرار گرفت. متعاقباً در تاریخ 11 ژانویه، پنج توالی ژنومی دیگر از این ویروس توسط انستیتوهای مختلف در سرتاسر چین (CDC چین، انستیتو ویروسشناسی ووهان و آکادمی علوم پزشکی چین) بر روی دیتابیس GSAID قرار داده شد و به محققان در سرتاسر دنیا اجازه داد تا تحقیقات بر روی این کروناویروس جدید را آغاز کنند. تا تاریخ 17ژانویه، 62 مورد از این کروناویروس در چین و سه مورد دیگر در خارج از چین (2 مورد در تایلند و 1 مورد در ژاپن) به تأیید رسید. در ادامه، توالیهای ژنومی تمام کروناویروسهای جداسازی شده در چین و خارج از آن نیز تعیین شد و بر روی دیتابیس قرار گرفت. متعاقباً پس از ساخت کیتهای تشخیصی مناسب، موارد مشکوک دیگری از این بیماری در نواحی دیگر جهان شامل ویتنام، سنگاپور و هنگکنگ شناسایی شدند. جداسازی و تعیین توالی ژنومی موفقیتآمیز کروناویروس در فهم منشأ این ویروس و خصوصیات عفونتزایی آن کمکهای فراوانی کرده است. با این حال باز هم ابهامات فراوانی باقیمانده و دانشمندان در حال تحقیقات گسترده بر روی این ویروس جدید میباشند (توکلی، وحدت و کشاورز، 1398).
پس از افزایش موارد ابتلا و گسترش جهانی این ویروس، سازمان بهداشت جهانی در تاریخ 30 ژانویه 2020 با انتشار بیانیهای، شیوع کروناویروس جدید را ششمین عامل وضعیت اضطراری بهداشت عمومی در سرتاسر جهان اعلام نمود که تهدیدی نه فقط برای چین، بلکه برای تمام کشورها به شمار میرود. قبل از این کروناویروس جدید، سازمان بهداشت جهانی، وضعیت اضطراری بهداشت عمومی را در ارتباط با موارد شیوع ویروس آنفلوانزای H1N1 (سال 2009)، ویروس پولیو یا فلج اطفال (سال 2014)، ویروس ابولا در غرب آفریقا (سال 2014)، ویروس زیکا (2016) و ویروس ابولا در جمهوری دموکراتیک کنگو (سال 2019) اعلام کرده است. بدین ترتیب برای جلوگیری از انتشار کروناویروس جدید، نیاز به همکاری کارکنان بهداشتی، دولتها و عموم مردم با یکدیگر میباشد. سازمان بهداشت جهانی در تاریخ 11 فوریه 2020، نام رسمی را برای بیماری کروناویروس جدید تحت عنوان COVID-19 انتخاب نمود (لی[4] و همکاران، 2020) و کمیته بینالمللی طبقهبندی ویروسها (ICTV) نیز در همین روز، نام ویروس ایجادکننده این بیماری را از SARS-CoV-2 به 2019-nCoV تغییر داد (گربالنیا[5] و همکاران، 2020).
کروناویروس، از بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان[6] قلمداد میشود (سازمان بهداشت جهانی[7]، 2020). از نظر ژنوتایپی و سرولوژی در چهار نوع آلفا، بتا، گاما و دلتا گروه بندی شدهاند و تقریباً سی نوع کروناویروس در انسان، پستانداران و پرندگان مشترک است. کروناویروسهای انسانی[8] از نوع آلفا و بتا هستند (لی[9] و همکاران، 2020). این خانواده بزرگ، عامل طیف وسیعی از بیماریهای ویروسی هستند و از سرماخوردگی گرفته تا بیماریهای شدیدتر مانند کروناویروس سندروم تنفسی خاورمیانه[10] و سندروم حاد تنفسی سارس[11] را ایجاد میکنند. کروناویروسها تاکنون توجه زیادی از موارد بیماریزایی[12] و آسیب شناسیِ [13]بینالمللی را متوجه خود کردهاند (مینجین[14] و همکاران، 2020). این ویروسها تهدیدی برای سلامت عمومی محسوب میشوند (دسزاک[15] و همکاران، 2020)، ویروس مِرس[16] به عنوان عامل ایجاد عفونت شدید دستگاه تنفسی تحتانی در انسان، نرخ مرگومیر بیشتر ویروس سارس را ثبت کرده است (توکلی و همکاران، 2017؛ به نقل از دانش و قویدل، 1398).
از اول نوامبر 2002 تا 11 ژوئن 2003، نخستین بار در چین، پنومونی آتیپیک، CoV-SARS، در 30 کشور، شیوع یافت که حدود 8098 تن را به بیماری مبتلا و حدود 916 تن را به کام مرگ کشید. دوره پاندمیک آن تا 2004 ادامه داشت. شیوع بعدی گونه جدیدتر این ویروس، CoV-MERS، در سپتامبر 2012 در عربستان سعودی بروز کرد که در 27 کشور جهان، بیش از 2428 تن را آلوده و 838 فوت را به همراه داشت و سپس شیوع مجدد آن در 2015 در جمهوری کره بود (سانگ[17] و همکاران، 2019).
کروناویروس جدید[18] یا کووید-19[19] در شروع سال 2020 در شهر ووهان چین توسط سازمان بهداشت جهانی شناسایی شد (گرالینسکی و مناچری[20]، 2020). کووید-19 این روزها خطرناکترین ویروس خانواده Coronaviridae محسوب شده و هشدار جدی برای تمام کشورهای جهان به شمار میآید (کوی[21] و همکاران، 2019). این ویروس، عفونتهای شدید تنفسی و رودهای در حیوانات و انسانها، به وجود آورده است (بنیلا-آلدانا[22] و همکاران، 2020). عفونت [23]IFR نیز ناشی از این ویروس بوده و درپی آن مرگ را به همراه دارد (نیشیورا[24] و همکاران، 2020).
طبقهبندی خانوادهی کرونا ویروسها
طبقهبندی جدید، خانواده کروناویریده را به دو زیر خانواده کروناویرینه و لتوویرینه تقسیم میکند. زیرخانواده کروناویریده شامل چهار جنس آلفا کروناویروس، بتا کروناویروس، گاما کروناویروسها و دلتا کروناویروسها است. کروناویروسهای انسانی 229E و 63-NL در جنس آلفا کروناویروس و کروناویروسهای انسانی OC-43 و SARS، MERS، HKU-1 در جنس بتا کروناویروس قرار میگیرند. با مشخص شدن توالی ژنومی کروناویروس انسانی جدید CoV-SARS-2، این ویروس نیز در جنس بتا کروناویروس قرار داده شده است. رویهمرفته تاکنون 7 کروناویروس انسانی شناسایی شده است که دو مورد آن در جنس آلفا کروناویروس و پنج مورد آن در جنس بتا کروناویروس قرار دارند. SARS-CoV-2، سومین کروناویروس پس ازدو ویروس SARS و MERS در دو دهه اخیر است که با عبور از گونههای حیوانی توانسته انسانها را آلوده نماید. به طور کلی آلفا و بتا کروناویروسها عمدتاً پستانداران را آلوده کرده و بیماریهای انسانی و حیوانی ایجاد میکنند. در مقابل، گاما کروناویروسها و دلتا کروناویروسها عمدتاً پرندگان را آلوده میکنند؛ با این حال بعضی از آنها میتوانند پستانداران را نیز آلوده نمایند. صرف نظر از کروناویروسهای انسانی که به آن اشاره شده است، آلفا کروناویروسها شامل کروناویروسهای خفاشی مختلف، کروناویروس جوندگان نظیر موش، کروناویروس راسو و ویروس اسهال اپیدمیک خوکی و بتا کروناویروسها نیز شامل کروناویروسهای موشی مختلف و کروناویروسهای خفاشی متعدد میباشند (کمیته بینالمللی طبقهبندی ویروسها[25]، 2020).
بر اساس یافتههای حاصل از تحقیقات ژنومی و همچنین حضور بعضی از خفاشها و حیوانات زنده در بازار مواد غذایی دریایی در شهر ووهان، کروناویروس جدید ممکن است از خفاشها یا مواد آلوده به فضولات خفاشها در این بازار یا نواحی اطراف آن منشأ گرفته باشد (لی و همکاران، 2020). بر اساس اطلاعاتی که در حال حاضر وجود دارد، به نظر میرسد که میزبان اولیه و طبیعی کروناویروس جدید، خفاشها هستند و در ادامه، این ویروس وارد یک میزبان حدواسط احتمالاً مورچهخوار (لم[26] و همکاران، 2020) یا سایر حیوانات وحشی جهت فروش در بازار ووهان (ژانگ[27] و همکاران، 2020) شده و متعاقباً از این میزبان حدواسط به انسان منتقل شده است. سپس فرآیند انتقال انسان به انسان آغاز شده و اپیدمی حاضر شکل گرفته است (شکل 1).
شکل 1 مسیر احتمالی انتقال اولیه کرونا ویروس عامل بیماری COVID-19
این که مشخصاً از مورچهخوار به عنوان میزبان حدواسط نام برده شده است به این دلیل است که 11 درصد از مورچهخوارها از نظر وجود کروناویروس مثبت بودهاند. افزون بر آن، کروناویروسهایی که از مورچهخوارها جداسازی شده است، دارای شباهت نوکلئوتیدی 22 درصدی با کروناویروس جدید SARS-CoV-2 میباشد. از این رو، این که مورچهخوارها به عنوان میزبان حدواسط جهت انتقال کروناویروس جدید از خفاشها به انسان عمل کنند بسیار محتمل به نظر میرسد (توکلی و همکاران، 1398).
بر طبق اولین مطالعه بر روی بیماران مبتلا به کروناویروس جدید SARS-CoV-2، دوره کمون یا نهفتگی این ویروس به طور میانگین 5 روز و با دامنه بین 4 الی 7 روز اعلام شد (لی و همکاران، 2020). به حدفاصل زمانی بین مواجهه فرد با ویروس تا ظهور علائم بالینی، دوره کمون یا نهفتگی ویروس گفته میشود. سازمانهای بهداشتی مختلف در دنیا، دوره کمونهای مختلفی را برای بیماری COVID19 بیان کردهاند. به طوریکه سازمان بهداشت جهانی عددی بین 10-2 روز (سازمان جهانی بهداشت، 2020)، کمیسیون سلامت ملی چین عددی بین 14-10 روز (کنفرانس خبری کمیسیون بهداشت ملی چین در مورد ویروس کرونا[28]، 2020) و مرکز کنترل و پیشگیری بیماری امریکا عددی بین 14-2 روز را برای این دوره مشخص کردهاند (مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری[29]، 2020). با این حال نتایج متفاوت دیگری نیز در ارتباط با طول دوره کمون این بیماری گزارش شده است. به عنوان مثال، در مطالعهای که اخیراً بر روی شش نفر ازاعضای یک خانواده آلوده با این ویروس به انجام رسیده است، مشخص شده که یکی از افراد مبتلا دارای دوره کمون طولانی به مدت 19 روز بوده است (بای[30] و همکاران 2020). همچنین در تاریخ 22 فوریه 2020، بیماری با طولانیترین دوره کمون (27 روز) در استان هوبای چین شناسایی شده است (رویترز[31]، 22 فوریه 2020). بر این اساس، مدت زمان دوره کمون یا نهفتگی بیماری COVID19 در بیماران، بسیار متغیر و میانگین آن بیشتر از بیماری SARS است (یانگ[32] و همکاران، 2020).
کروناویروس SARS-CoV-2 به طور کارآمدی در دستگاه تنفسی فوقانی تکثیر میکند. افراد آلوده در طول یک دوره مقدماتی، مقادیر زیادی از ویروس را در دستگاه تنفسی فوقانی خود تولید میکنند که این امر منجر به انتشار بیشتر این ویروس به سایر افراد میشود. در مقابل، کروناویروس SARS در طول این دوره مقدماتی به راحتی قابلیت انتقال ندارد و بیشترین انتقال زمانی رخ میدهد که فرد بیمار، علائم شدید بیماری را از خود نشان میدهد. این ویروس همچنین به سلولهای واقع در دستگاه تنفسی تحتانی گرایش داشته و با تکثیر در این نواحی، منجر به ایجاد ضایعاتی در دستگاه تنفسی تحتانی خواهد شد (هیمن و شیندو[33]، 2020). تقریباً 81 درصد از بیمارانی که به کروناویروس جدید مبتلا میشوند، علائم خفیف از خود نشان داده و در منزل بهبود مییابند. در 14 درصد از موارد، فرد مبتلا علائم شدیدی را از خود نشان میدهد که شامل ذاتالریه و تنگی نفس میباشد. در 5 درصد از موارد نیز وضعیت بیمار به سمت وخامت پیش رفته که با نارسایی تنفسی، شوک عفونی و نارسایی در سایر ارگانهای بدن همراه است (شکل 2).
عفونت با کروناویروس جدید در مرحله مقدماتی با علائم غیراختصاصی و کلی نظیر احساس کسالت، خستگی و بدن درد، تب و سرفه خشک همراه است. بیماران کمی قبل از تب ممکن است در ابتدا علائمی از حالت تهوع و اسهال داشته باشند. تعداد کمی از بیماران ممکن است سردرد یا استفراغ خونی نیز داشته باشند و حتی نسبتاً بدون علامت باشند. به طور کلی شدت بیماری را میتوان به چهار گروه تقسیم کرد که در جدول 1 به آن اشاره شده است (زو[34] و همکاران، 2019).
جدول 1 معیارهای شدت بیماری COVID-19 ناشی از کروناویروس SARS-CoV-2
شدت بیماری | مشخصات |
خفیف | علایم بالینی خفیف (تب بالای 38 درجه سانتیگراد، همراه با سرفه یا بدون سرفه، نبود تنگی نفس، نفس نفس زدن، نبود بیماری زمینه ای)، نبود یافتههای تصویری از ذاتالریه |
متوسط | تب، علایم تنفسی، یافتههای تصیری از ذاتالریه |
شدید | اگر هر کدام از علایم زیر مشاهده شود:
1. دیسترس (زجر) تنفسی، نرخ تنفس (RR) بیش از 30 بار در دقیقه 2. سطح اشیاء اکسیژن خون (SPO2) کمتر از 93 درصد در حالت استراحت 3- نسبت فشار اکسیژن شریانی به درصد اکسیژن دمی (PaO2/Fio2) کمتر از 300 میلیمتر جیوه (mmHg) |
وخیم | اگر هر کدام از علایم زیر مشاهده شود:
1. نارسایی تنفسی، نیاز به تهویه مکانیکی یا تنفس مصنوعی 2. شوک سپتیک 3. نارسایی ارگانی خارج ریوی، انتقال به بخش مراقبت ویژه |
شکل 2 تظاهرات بالینی بیماری COVID-19 در اندامهای مختلف بدن انسان
مطالعهای که توسط هوآنگ[35] و همکاران روی 41 مورد تأیید شده از عفونت با کروناویروس جدید بستری در بیمارستان ووهان به انجام رسید مشخص نمود که تب (98 درصد)، سرفه (76 درصد)، تنگی نفس (55 درصد) و درد عضله و خستگی (44 درصد) به ترتیب شایعترین علائم بالینی این عفونت بودند (هانگ و همکاران، 2020). برخلاف بیماران مبتلا به عفونتهای تیپیک کروناویروسی، علائم دستگاه تنفسی فوقانی نظیر گلودرد و آبریزش بینی به میزان کمتری در بیماران مبتلا به کروناویروس جدید مشاهده شد. همچنین برخلاف کروناویروس SARS، علائم گوارشی نظیر اسهال به ندرت در بیماران مبتلا به کروناویروس جدید مشاهده میشود به دلیل شباهتهای بین کروناویروس SARS و SARS- CoV-2، گمانهزنیها در مورد ویرمی (حضور ویروس در خون) و آلودگی بافتهایی به غیر از دستگاه تنفسی وجود دارد. با این حال، هماکنون اطلاعات در این زمینه وجود ندارد.
همانند عفونت با کروناویروس SARS نتایج حاصل از اشعه ایکس قفسه سینه و توموگرافی، درگیری دو طرفه ریه را در 114 بیمار (80 درصد) از 140 بیمار مبتلا به عفونت کروناویروس SARS-CoV-2 نشان داده است (25، 26). در بین این 140 مورد، 61 بیمار (44 درصد) دارای لنفوپنی (کاهش تعداد لنفوسیتهای خون) بوده و 58 بیمار (41 درصد) دارای افزایش سطح آنزیمهای آسپارتات آمینو ترانسفراز (ALT) بالاتر از محدوده مجاز بودند. در بین بیومارکرهای مرتبط با عفونت، سطوح پرو کلسیتونین در اکثر افراد طبیعی بوده است (چن[36] و همکاران، 2020). با این حال، سطوح فریتین سرمی و پروتئین واکنشی C انسانی (CRP) به ترتیب در 21 درصد و 82 درصد از بیماران مبتلا به کروناویروس جدید افزایش یافته است. همانند یافتههای به دست آمده در مورد عفونت کروناویروس SARS، سطوح سایتوکاینهای پیش التهابی پلاسمایی در بیماران مبتلا به کروناویروس SARS-CoV-2 افزایش یافته و این افزایش با شدت بیماری در ارتباط بوده است با این حال، سطوح افزایش یافته اینترلوکین 10 که یک سایتوکاین ضدالتهابی است، یک الگوی متفاوتی را در مقایسه با عفونت کروناویروس SARS نشان میدهد (هانگ و همکاران، 2020).
تحقیقات بیشتر جهت مشخص کردن الگوی سایتوکاینی این بیماران میتواند پاتوژنز کروناویروس SARS-CoV-2 را مشخص نماید. نتایج بررسیهای اولیه نشان داده است که مردان بیشتر از زنان به عفونت کروناویروس ژنهای مرتبط با ایمنی بر روی کروموزوم ایکس و هورمونهای جنسی که پاسخهای ایمنی ذاتی و اکتسابی را تحتتأثیر قرارمیدهند، ممکن است توجیهکننده استعداد بیشتر مردان به این عفونت باشند (جیلون[37] و همکاران، 2019). احتمال بالاتر مواجهه با این ویروس به دلیل خطر شغلی میتواند فاکتور مشارکتکننده دیگری برای این موضوع باشد.
بر طبق جدیدترین مطالعه متاآنالیزی برروی 50466 بیمار مبتلا به کروناویروس، نرخ مرگومیر ناشی از این ویروس به 3/4 درصد رسیده است (سان[38] و همکاران، 2020). با این حال اکثر افرادی که فوت کردهاند، دارای بیماریهای زمینهای قبلی نظیر افزایش فشار خون، دیابت یا بیماریهای قلبی-عروقی بودهاند که سیستم ایمنی آنها تضعیف شده است (جدول 2).
نتایج این مطالعه گسترده نشان داده است که تب (1/89)، سرفه (2/72) و درد عضله یا احساس خستگی (5/42)، شایعترین علائم بالینی بیماران بوده است. همچنین سندرم دیسترس (زجر) تنفسی حاد[39] در 8/14 درصد و رادیوگرافی غیرطبیعی قفسه سینه در 6/96 درصد از موارد مبتلا کووید-19 مشاهده شده است. همچنین 1/18 درصد از مبتلایان در شرایط و خیم بیماری قرار گرفتند (سان و همکاران، 2020). با این وجود، نرخ مرگومیر کروناویروس کووید-19 در حال تغییر بوده و تعداد موارد بهبود یافته در حال افزایش میباشد. نرخ مرگومیر کروناویروس جدید در مقایسه با کروناویروس SARS (حدود 6/9 درصد) (زو[40] و همکاران، 2020) و کروناویروس MERS (حدود 2/35) (الاویدی[41] و همکاران، 2019) به میزان قابل توجهی کمتر است.
جدول 2 نرخ مرگومیر ناشی از بیماری COVID-19 بر حسب شرایط زمینهای بیمار
(وو[42] و همکاران، 2020)
شرایط زمینهای | نرخ مرگومیر (درصد) |
بیماری قلبی-عروقی | 5/10 |
دیابت | 3/7 |
بیماری مزمن تنفسی | 3/6 |
فشار خون | 6 |
سرطان | 6/5 |
بدون بیماری زمینهای | 9/0 |
بررسیهای اولیه نشان داده است که افراد مبتلا به بیماریهای زمینهای در معرض خطر بیشتری برای ایجاد عوارض و مرگومیر ناشی از بیماری COVID-19 میباشند. تقریباً 50 درصد از بیماران بستری مشکوک به کروناویروس جدید، دارای بیماریهای مزمن دیگری میباشند و حدود 40 درصد از بیماران بستری که عفونت کرناویروس جدید در آنها به تأیید رسیده، مبتلا به بیماریهای قلبی-عروقی یا مغزی-عروقی هستند. محققان همچنین اختلاف بزرگی را در میزان مرگومیر بر اساس گروه سنی مشاهده کردند. در جدول 3 تعداد موارد مرگومیر ناشی از کروناویروس جدید در گروههای سنی مختلف در بین 44672 بیمار مبتلا مشخص شده است:
جدول 3 نرخ مرگومیر ناشی از بیماری COVID-19 در گروههای سنی مختلف تا تاریخ 11 فوریه 2020 در چین (وو و همکاران، 2020)
گروه سنی | تعداد موارد تأیید شده آزمایشگاهی | تعداد موارد فوتی | نرخ مرگومیر (درصد) |
0-9 سال | 416 | 0 | 0 |
10-19 سال | 549 | 1 | 2/0 |
20-29 سال | 3619 | 7 | 2/0 |
30-39 سال | 7600 | 18 | 2/0 |
40-49 سال | 8571 | 38 | 4/0 |
50-59 سال | 10008 | 130 | 3/1 |
60-69 سال | 8583 | 309 | 6/3 |
70-79 سال | 3918 | 312 | 8 |
80 سال به بالا | 1408 | 208 | 8/14 |
تشخیص بیماری 19 COVID متکی به یافتههای رادیولوژیکی و آزمایشگاهی میباشد. بررسیهای رادیولوژیکی، اهمیّت فوقالعادهای در تشخیص در اوایل بیماری و مدیریت بیماری دارند. مشخصه برجسته تصاویر رادیولوژیکی در بیمارانی که به پنومونی شدید کروناویروسی مبتلا شدهاند شامل نمای شیشه مات[43] و تراکم ریه [44]ست که میتواند هر دو ریه را درگیر مینماید. نمونههای مورد استفاده جهت انجام تست آزمایشگاهی شامل نمونههای سواب نازوفارنژیال، خلط یا آسپیره دستگاه تنفسی تحتانی است. تست تأییدی تشخیصی معمولاً RT-PCR است که ژنوم ریبونوکلوئیک اسید ویروس را مورد شناسایی قرار میدهد. معمولاً ناحیه مورد شناسایی توسط این تکنیک شامل ناحیه ژنومی RdRp (پلیمراز ویروس) به همراه نواحی دیگر نظیر نواحی ژنومی E یا N میباشد (وو و همکاران، 2020). تشخیص موارد ابتلا به این بیماری از طریق مثبت شدن نتیجه آزمایش تشخیص مولکولی بر روی یکی از نمونههای تنفسی اصلی در یکی از آزمایشگاههای مرجع کشور (آزمایشگاه ملی آنفلوانزا و یا انستیتو پاستور ایران) است.
در دسامبر سال 2019، اولین علائم بالینی از بیمارانی که به کروناویروس جدید مبتلا شده بودند تظاهر پیدا کرد. در ابتدا تعداد موارد ابتلا پایین بود، اما در اواسط ژانویه 2020 به حداکثر میزان خود تا به آن زمان رسید. در طول نیمه دوم این ماه و به دلیل مسافرت و حرکت جمعیّتی قبل از سال جدید چینی (25 ژاتویه 2020) افزایش قابل توجهی در تعداد بیماران آلوده در شهرهایی خارج از استان هوبای چین مشاهده گردید (یانگ و همکاران، 2020). به دنبال یک رشد لگاریتمی تا 23 ژانویه 2020، این بیماری به سایر کشورها منتشر شد که در نتیجه، توجه گستردهای را در سرتاسر جهان به خود جلب کرد. با مشاهده آلودگی با این ویروس در اعضای خانوادهها و همچنین کارکنان بهداشتی و پزشکی، انتقال انسان به انسان این کروناویروس از طریق قطرات تنفسی و اشیای آلوده به تأیید رسید (چان[45] و همکاران، 2020). تاکنون هیچ شاهد محکمی مبنی بر انتقال داخل رحمی این عفونت وجود ندارد (چن[46] و همکاران، 2020). بر طبق نتایج تحقیقات اخیر، مسیر اصلی انتقال این ویروس از طریق استنشاق قطرات تنفسی آلوده، تماس نزدیک (کمتر از 2 قدم یا کمتر از 9 متر) با فرد مبتلا یا تماس با ترشحات فرد بیمار میباشد. تاکنون انتقال هوابرد[47] این ویروس به اثبات نرسیده است. قطرات تنفسی آلوده از طریق عطسه یا سرفه فرد مبتلا در محیط منتشر شده و در دهان یا بینی افرادی که در نزدیکی فرد بیمار قرار دارند فرودآمده و سپس به داخل ریه آنها منتقل میشود (هانگ و همکاران، 2020) احتمال ابتلای فرد به کروناویروس جدید از طریق لمس شی یا سطحی آلوده نیز وجود دارد. بدین صورت که فرد پس از تماس با سطح آلوده و سپس لمس دهان، بینی و چشمان با دست آلوده، ویروس را وارد بدن خود میکند. بیشترین مقدار سرایت ویروس زمانی است که فرد دارای علائم بالینی باشد. با این حال برخی از بیماران قبل از ظهور علائم بالینی قادر به انتقال عفونت خود به دیگران هستند. اگرچه در مواردی، حضور ویروس در مدفوع بیمار نیز شناسایی شده است (هلشون[48] و همکاران، 2020) با این حال اینکه بیماری کووید-19 از طریق مدفوعی-دهانی قابل انتقال هست یا خیر مشخص نیست و موضوع در حال بررسی میباشد.
یک مؤلفه بسیار مهم در ارتباط با سرایت ویروس، عدد نرخ تولید مثل (R0) میباشد. عدد نرخ تولید مثل، برابر با تعداد میانگین افرادی است که از طریق شخص آلوده در معرض خطر ابتلا به بیماری قرار دارند؛ با این فرض که هیچکدام در برابر ویروس ایمنسازی نشدهاند. بسته به مقدار R0، سه احتمال برای شیوع یا کاهش بیماری وجود دارد:
الف) وقتی مقدار R0 کمتر از یک باشد بدان معنی است که عفونت کمتر از یک عفونت مولد را ایجاد میکند. در این مواقع این مؤلفه بیانگر این است که بیماری در حال کاهش است؛
ب) وقتی R0 مساوی با یک باشد، بدان معنی است که بیماری به ثبات نسبی رسیده است؛
پ) وقتی این عدد بزرگتر از یک باشد، یعنی بیماری در حال گسترش میباشد. بر طبق مطالعه انجام شده توسط لیو[49] و همکاران، مقدار R0 برای کروناویروس جدید عددی بین 4/1 تا 49/6 (میانگین برابر با 28/3) محاسبه شده است (لیو و همکاران، 2020). در جدول 4، برآوردهایی ازنرخ مرگومیر و همچنین مقدار R0 چندین ویروس نوظهور مشهور بر اساس دادههای جمعآوری شده از سازمان بهداشت جهانی و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها ارائه شده است (چن، 2020).
جدول 4 نرخ مرگومیر و مقدار R0 ویروسهای نوظهور شناخته شده
ویروس | نرخ مرگومیر (درصد) | مقدار R0 |
SARS-CoV-2 | 3/4 | 4/1 تا 49/6 |
SARS | 6/9 | 2 تا 5 |
MERS | 2/35 | کمتر از یک |
آنفلوانزای پرندگان (2013) H7N9 | 40 | کمتر از یک |
آنفلوانرای (2009) H1N1 | 03/0 | 2/1 تا 6/1 |
آنفلوانزای (1918) H1N1 | 3 | 4/1 تا 8/3 |
سرخک | 3/0 | 12 تا 18 |
راینو ویروس | کمتر از 01/0 | 6 |
ابولا | 70 | 3/2 |
HIV | 80 | 4/3 |
آبله | 17 | 5 تا 7 |
در اواخر ژانویه 2020، ابتلای بیش از 10 هزار نفر با کروناویروس جدید در سرتاسر چین به تأیید سازمان بهداشت جهانی رسید. این تعداد تا تاریخ 1 فوریه، به 74280 مورد تأیید شده در چین و 924 مورد تأیید شده در 24 کشور خارج از چین رسید و مجموع موارد فوتی ناشی از این عفونت، 2009 مورد برآورد شد (سازمان بهداشت جهانی، 19 فوریه 2020). ابتلاها و موارد فوتی ناشی از این ویروس، کماکان سیر صعودی در جهان را طی میکند.
به دلیل آسیبهای شدید ریوی ناشی از عفونت کروناویروس SARS و MERS، میزان مرگ ومیر در بیماران آلوده و نیازمند به تهویه مکانیکی (تنفس مصنوعی) بسیار بالا بوده است (الشهرانی[50] و همکاران، 2018). راهکار اصلی، مراقبتهای حمایتی مانند حفظ علائم حیاتی، تنظیم اکسیژن و فشار خون و کاهش عوارض ایجاد شده مانند عفونتهای ثانویه یا نارسایی ارگانهای بدن میباشد. بر اساس نتایج مطالعات گذشته مشخص شده است که ترکیبی از مهارکنندههای پروتئاز و داروهای لوپیناویر و ریتوناویر باعث بهبود قابل توجهی در وضعیت بیماران مبتال به SARS میشود. همچنین نتایج حاصل از مطالعات آزمایشگاهی برون تنی و درون تنی نشان میدهد که ترکیبی از داروهای لوپیناویر، ریتوناویر و اینترفرون بتا ممکن است در برابر کروناویروس MERS مؤثر باشد (عربی[51] و همکاران، 2018). در همین راستا مطالعه جدیدی که در کره جنوبی بر روی یک بیمار مبتلا به کروناویروس جدید صورت گرفته نشان داده است که مصرف داروهای لوپیناویر و ریتوناویر موجب کاهش قابل توجه تیتر ویروس و بهبود شرایط بیمار شده است (لیم[52] و همکاران، 2020).
داروی رمدسیویر[53]، آنالوگ نوکلئوتیدی آدنوزین با فعالیت ضدویروسی گسترده در برابر ویروسهای RNA دار، در بیماران مبتلا به کروناویروس جدید مؤثر بوده است (مولانگو[54] و همکاران، 2019). این دارو، یک آنالوگ نوکلئوتیدی است که توسط شرکت داروسازی Sciences Gilead ساخنه شده است. این دارو که توسط اداره غذا و دارو[55] به تأیید اورژانسی رسیده است، یک عامل ضدویروسی بوده و علیه ویروسهای ابولا و SARS ساخته شده و هم اکنون اثربخشی این دارو بر روی کروناویروس جدید نیز مورد تأیید است. بهعنوان مثال استفاده از این دارو در بیمار مبتلا به کروناویروس جدید ساکن امریکا منجر به کاهش بار ویروسی[56] در نمونههای نازوفارنژیال و اوروفانژیال شده و وضعیت بالینی این بیماران بهبود یافته است (لیو[57] و همکاران، 2020). از پلاسما درمانی میتوان به عنوان استراتژی درمانی دیگر نام برد. در این روش، پلاسمای افرادی که از بیماری 19-COVID بهبود یافتهاند استخراج شده و جهت ایمنسازی غیرفعال استفاده میگردد. مطالعات اخیر نشان داده است که پلیمراز ویروسی ممکن است الگوی مناسبی برای طراحی داروهای ضدویروسی جدید برای جلوگیری از تکثیر کروناویروس SARS باشد (چن، 2020) و به دلیل شباهت توالی نوکلئوتیدی کروناویروس جدید با کروناویروس SARS، این اطلاعات میتواند در ساخت داروهای جدید علیه کروناویروس جدید بسیار مؤثر باشد. کلروکین فسفات، یکی دیگر از داروهایی است که نتایج خوبی را علیه پنومونی کروناویروس جدید در مطالعات بالینی انجام شده در چین از خود نشان داده است. این دارو جهت پیشگیری و درمان مالاریا استفاده میشود و به عنوان یک عامل ضدالتهاب برای درمان آرتریت روماتوئید و لوپوس اریتماتوز مؤثر است (گائو[58] و همکاران، 2020) لازم به ذکر است که آنتیبیوتیکها، هیچگونه عملکردی بر روی ویروسها ندارند و مصرف خودسرانه این داروها میتواند عوارض و پیامدهای جدی برای افراد داشته باشد. این ترکیبات دارویی تنها بر روی عفونتهای باکتریایی مؤثر میباشند و تجویز آنها به دستور پزشک صورت میگیرد.
با توجه به نبود درمان استاندارد و واکسن مؤثر برای کروناویروس جدید، بهترین راه در شرایط حاضر اجتناب از آلودگی و جلوگیری از انتشار آن است. یکی از اقدامات اولیه در این وضعیت، مسافرت نکردن به مناطق اپیدمیک، نخوردن و تماس نداشتن با حیوانات وحشی میباشد. افرادی که در 14 روز اخیر سابقه سفر به ناحیه اپیدمی را داشتند، دمای بدن آنها باید به مدت 14 روز پیگیری شود و در صورت مشاهده علائم بیماری، از وسایل حمل و نقل شخصی یا تعیین شده برای قرار نگرفتن در معرض عموم استفاده کنند. هچنین کارکنان بخش بهداشت درهنگام انتقال بیماران مشکوک یا تأیید شده باید تجهیزات حفاظت شخصی را به درستی پوشیده و در زمان مناسب به درستی از بدن درآورند. در صورت قرار گرفتن در معرض خون یا مایعات بدن بیماران، کارکنان بخش بهداشت باید محل آلودگی را با آب و صابون کاملا شستشو دهند. بیمارانی که نتیجه تست آنها مثبت شده باید ایزوله شوند (ترجیحاً یک اتاق ایزوله با فشار منفی یا در غیر این صورت یک اتاق جدا با تهویه مناسب). همچنین در صورتی که علائم بعد از 24 ساعت بهبود پیدا کرد و نتیجه دو تست متوالی منفی شد، شخص میتواند از اتاق ایزوله خارج شود. اجساد آلوده به کروناویروس باید سوزانده شود یا در قسمتهای عمیقتر زمین دفن شوند (وو و همکاران، 2020).
به طور کلی اقدامات زیر جهت کاهش ابتلا به کروناویروس 19COVID یا کاهش انتقال آن به دیگران توصیه میشود:
- در هنگام عطسه و سرفه، دهان و بینی باید با بازوها یا دستمال کاغذی پوشانده شود. در صورت استفاده از دستمال کاغذی یا پارچه، بلافاصله باید آنها را دور انداخته و دستان شسته شوند.
- شستشوی دستها با آب و صابون حداقل به مدت 20 ثانیه، مخصوصاً بعد از رفتن به توالت، قبل از غذا خوردن، بعد از عطسه و سرفه. در صورت نبود آب و صابون میتوان از ضدعفونی کنندههای مخصوص دست حاوی الکل (حداقل 60 درصد الکل) استفاده نمود.
- دستهای نشسته نباید با چشمها، بینی یا دهان تماس داشته باشد.
- بر طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی، همهی افراد باید از ماسک استفاده نمایند. ماسکها تنها زمانی مؤثر هستند که همراه با شسشتوی دائمی دستها با آب و صابون یا ضدعفونی کنندههای مخصوص دست حاوی الکل باشند. قبل از ماسک زدن، دستها باید کاملاً با مواد فوق شستشو داده شوند. سپس ماسک باید به گونهای بر روی دهان و بینی پوشیده شود تا فاصلهای بین صورت و ماسک وجود نداشته باشد. در هنگام استفاده از ماسک، از دست زدن و لمس آن باید اجتناب کرد. در صورتی که ماسک حالت مرطوب و نمدار به خود گرفت، باید اقدام به تعویض آن نمود. برای درآوردن ماسک، از پشت اقدام نموده و به هیج عنوان نباید تماسی با جلوی ماسک وجود داشته باشد. سپس ماسک استفاده شده باید بلافاصله در یک سطل زباله درب بسته قرارگیرد و پس از آن دستها را با آب و صابون شستشو داد.
- جهت خشک کردن دستها باید از دستمال کاغذی یا دستگاه دست خشککن اتوماتیک استفاده نمود. دستگاه دست خشککن اتوماتیک به تنهایی قادر به از بین بردن ویروسها نیست.
- از لامپهای UV نباید جهت استریل کردن دستها یا نواحی دیگر پوست استفاده شود. در صورت استفاده از لامپهای UV یا فرابنفش، آسیبهای جدی بر روی پوست ایجاد خواهد شد.
- در حال حاضر دقیقاً مشخص نیست که کروناویروس چه مدت بر روی سطوح زنده میماند، اما احتمالاً شبیه به سایر کروناویروسها رفتار میکند. مطالعات گذشته و همچنین نتایج مطالعات اخیر نشان میدهند که کروناویروس COVID19 ممکن است برای چند ساعت یا حتی چند روز بر روی سطوح زنده بماند و به انسان منتقل شود. مدت زمان زنده ماندن این ویروس بر روی سطوح متغیر بوده و به عوامل مختلفی نظیر نوع سطح، دما یا رطوبت محیط بستگی دارد. در صورت آلوده بودن سطوح میتوان از ضدعفونی کنندههای معمولی برای از بین بردن ویروسها استفاده نمود.
- تا به حال شواهدی مبنی بر این که حیوانات خانگی نظیر سگ و گربه به کروناویروس 19COVID آلوده باشند یا بتوانند این ویروس را منتشر کنند وجود ندارد.
- با توجه به قابلیت انتقال کروناویروسهای مختلف از حیوانات به انسانها و جهت جلوگیری از این انتقال، از تماس مستقیم با حیوانات موجود در بازار و سطوحی که در تماس با این حیوانات هستند باید اجتناب کرد. از خوردن محصولا دامی و حیوانی خام یا نیمپخته نیز باید اجتناب کرد.
- جهت جلوگیری از ابتلا، افراد سالم باید حداقل 2 متر از فردی که به علائم تنفسی مبتلا هست فاصله داشته باشند.
- افزون بر اقدامات پیشگیرانه و کنترلی ذکر شده، اقدامات احتیاطی بیشتری در ارتباط با کارکنان بهداشتی لازم است تا خودشان را از ابتلا به بیماری کروناویروس جدید محافظت کرده و مانع از ایجاد چرخه انتقالی کروناویروس بین خود شوند. این اقدامات احتیاطی برای کارکنان بهداشتی که از بیماران مبتال به COVID19 مراقبت مینمایند شامل استفاده صحیح از تجهیزات محافظتی شخصی است که شامل انتخاب صحیح این تجهیزات، آموزشهای لازم جهت استفاده صحیح آنها و روش صحیح حذف و دور انداختن آنها میباشد.
با توجه به خصوصیات منحصر به فرد ماده ژنتیکی کروناویروسها و همچنین مکانیسم تکثیر آنها، ظهور کروناویروس جدید COVID19 برای ویروسشناسان دور از انتظار نبوده است. از جمله این ویژگیهای خاص میتوان به میزان بالای نوترکیبی ژنتیکی این ویروس اشاره نمود که هرچند سال یکبار منجر به پدیدار شدن سویههای جدید و ناشناخته خواهد شد. دلیل این مقدار بالای نوترکیبی را میتوان به طول بسیار بلند ماده ژنتیکی این ویروس در مقایسه با سایر ویروسها، تکثیر پیچیده و میزان بالای خطای آنزیم همانندساز این ویروس و در نهایت، به دامنه میزبانی وسیع این ویروسها در انسانها و حیوانات مختلف نسبت داد. جنگ سختی بین ماده ژنتیکی و هوش ویروسی با عقل و هوش انسانی در جریان است و برای پیروزی در این نبرد، علاوه بر شناخت کافی از این ویروس مهاجم و مسری، نیاز به اتخاذ تصمیمات کنترلی صحیح و به موقع از سوی کشورها و اهتمام به انجام اقدامات محافظتی و بهداشتی شخصی میباشد (توکلی و همکاران، 1398).
[1] Coronavirus
[2] Khan
[3] Zhang
[4] Lai
[5] Gorbalenya
[6] Zoonosis
[7] World Health Organization (WHO)
[8] EMC-MCOV
[9] Li
[10] CoV-MERS
[11] CoV-SARS
[12] Pathogenesis
[13] pathology
[14] Minjin
[15] Daszak
[16] CoV-MERS
[17] Song
[18] nCoV-2019
[19] COVID-19
[20] Gralinski &Menachery
[21] Cui
[22] Bonilla-Aldana
[23] Risk Fatality Infection
[24] Nishiura
[25] International Committee on Taxonomy of Viruses ICTV
[26] Lam
[27] Zhang
[28] China’s National Health Commission News Conference On Coronavirus
[29] Centers for disease control and prevention (CDC)
[30] Bai
[31] Reuters
[32] Yang
[33] Heymann & Shindo
[34] Zu
[35] Huang
[36] Chen
[37] Jaillon
[38] Sun
[39] Acute Respiratory Distress Syndrome
[40] Xu
[41] Al Awaidy
[42] Wu
[43] opacity glass ground
[44] consolidation
[45] Chan
[46] Chen
[47] Airborne
[48] Holshune
[49] Liu
[50] Alshahrani
[51] Arabi
[52] Lim
[53] Remdesivir
[54] Mulangu
[55] FDA
[56] load Viral
[57] Liu
[58] Gao
Reviews
There are no reviews yet.