با وجود اهداف بلند پروازانه تعیین شده توسط کشورهای مختلف در زمینه توسعه روستایی، مخصوصا کشورهای در حال توسعه و تلاشهای آنها در این زمینه هنوز هم اکثر این کشورها درگیر مسئله توسعه نیافتگی در مناطق روستایی هستند و اکثر جوامع توسعه نیافته با این معضل دست و پنجه نرم میکنند. هر چند کشورهای توسعه یافته از نظر توسعه روستایی وضعیت مناسبتری دارند؛ ولی برنامههای توسعه روستایی فقط خاص کشورهای توسعه نیافته نمیباشد و کشورهای پیشرفته نیز اصلاحات و سیاستهایی با هدف توسعه نواحی روستایی انجام داده و یا انجام می دهند. به عنوان مثال در دهه 1990، بازسازی روستایی موضوع مهمی برای مطالعات روستایی در این کشورها بوده است. بیشتر کشورهای توسعه یافته از جمله ایالات متحده، کانادا، ژاپن، کرهجنوبی و برخی از کشورهای اروپایی که بیشتر مسائل و مشکلات نواحی روستایی را درک کردهاند به بازسازی سریع روستاها پرداختند.
بند چهاردهم اعلامیه مقررات توسعه روستایی اروپا (1999) نیز مربوط به حاکمیت توسعه روستایی و تأکید بر اهمیت هماهنگی همه بازیگران محلی و ملی برای اجرای برنامهها و سیاستگذاری روستایی بوده است. در این بند هماهنگی با همکاری چندسطحی شامل بازیگران دولتی و غیردولتی انجام شد که تصمیمات غیرمتمرکز را در بر میگرفت و رویکردهای پایین به بالا را تشویق نمود. در کشورهای در حال توسعه نیز با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی خود، سیاستها و رویکردهایی را برای توسعه روستایی به کار گرفتهاند. در ایران نیز با وجود تدوین و اجرای سیاستها و برنامههای مختلف توسعهای مانند برنامههای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پنجساله قبل و بعد انقلاب، هنوز هم توسعه نیافتگی روستاها نسب به نواحی شهری کشور به قوت خود باقی مانده است. از جمله مواردی که در طول سالهای پس از انقلاب مورد غفلت قرار گرفته، توجه نکردن به توانمندی بالقوه موجود در روستاها و عدم بکارگیری ظرفیتها در راستای توسعه مناطق روستایی، استفاده نکردن از تجربیات و الگوهای توسعه روستایی جهانی به منظور ایجاد شرایطی نوین در ساماندهی مدرن عوامل تولید در حوزه روستاها و فقدان قوانین جامع حمایتی و برنامهریزی مشخص برای توسعه روستایی است.
به همین خاطر، توسعه نیافتگی روستاها منجر به افزایش فقر، محرومیت و نابرابری بین مناطق شهری و روستایی شده که این امر به صورت مستقیم و غیرمستقیم اثرات منفی ناخواستهای، مانند کاهش جمعیت روستاها (مهاجرت)، تخلیه روستاها، افزایش شهرنشینی و افزایش حاشیهنشینی در شهرها را درپی داشته است. با توجه به این مسائل و برای پیشبرد توسعه ملی، توسعه روستایی به عنوان یک اصل برای سیاستگذاران باید در اولویت قرار گیرد. از سویی دیگر پس از چند دهه تجربه ناموفق در رسیدن به توسعه روستایی، این مسئله روشن است که لازمه رسیدن به توسعه، توجه به روستاها و نواحی روستایی به عنوان نیروی محرکه توسعه کل کشور است.
علاوه بر این بررسی نظریات، دیدگاهها، عوامل مهم در توسعه روستایی، سیاستهای توسعه روستایی، برنامهریزی روستایی، و آشنایی با نقاط قوت و ضعف هر یک از آنها میتواند نقش مهمی در برنامهریزی، انتخاب استراتژی، و انتخاب برنامهها و سیاستهای مناسب توسعه روستایی داشته باشد. هدف از تدوین این کتاب بیان ضرورت، اهمیت، معیارها و شاخصها، پارادایمها، عوامل، سیاستها، ابزارها و بازیگران توسعه روستایی و بررسی برنامهها و برنامهریزی توسعه روستایی در یک مجموعه برای محققان و دانشجویان جغرافیا، توسعه روستایی، برنامهریزی روستایی و علوم اجتماعی است و نویسنده تلاش نموده که دانشجویان و محققان مرتبط با کتاب حاضر به برداشتی پیوسته و منسجم از موضوع دست پیدا کنند. در راستای هدف مذکور، مطالب این کتاب در هفت فصل تنظیم شده است.
در فصل اول ابتدا تعریف و مفاهیم اولیه توسعه و توسعه روستایی آورده شده، سپس تفاوتهای بین توسعه و رشد اقتصادی، و توسعه و تغییر، ضرورت توسعه روستایی، اهداف توسعه روستایی و عناصر پایه توسعه روستایی بررسی شده است. چنانچه در فصل اول و برای تعاریف و مفاهیم روستا سعی شده که در قالب وجه تمایز شهر و روستا تعاریف مختلف روستا ارائه شود. در فصل دوم کتاب مفاهیم شاخص و اهیمت کاربرد شاخصها در برنامهریزی توسعه روستایی، ضرورت سنجش توسعه روستایی برای سیاستگذاران و مدیران توسعه روستایی، اقدامات و شاخصهای سنجش توسعه روستایی و مفاهیم فقر و شاخصهای اندازهگیری فقر در مناطق روستایی به عنوان یکی از معیارهای مهم سنجش سطح توسعه روستایی آورده شده است. در این فصل سعی شده که شاخصهای اندازهگیری سطح توسعه روستایی بررسی شود تا خوانند بتواند نسبت به سنجش برنامههای توسطه روستایی و موفقیت آنها اطلاعاتی کسب نماید. در فصل سوم کتاب دیدگاههای توسعه و توسعه روستایی و ویژگیهای اصلی نظریههای توسعه و توسعه روستایی آورده شده است.
در این فصل به بررسی سه مکتب کلی وابستگی، نوسازی و جهانی شدن و ارتباط آنها با توسعه روستایی پرداخته شده است. همچنین نظریات رشد اقتصادی فشار بزرگ روزناشتاين، نظریه حداقل تلاش لیبناشتاین، مدل سرمایه انسانی، مدل توسعه روستایی گاندی، مدل توسعه اقتصادی و مفاهیم اساسی دوگانگی و نیاز به دستیابی به موفقیت و نقش یک از آنها در توسعه و توسعه روستایی به صورت مروری گذرا و به صورت انتقادی بررسی شده است. در فصل چهارم عوامل موثر و تعیینکننده توسعه و توسعه روستایی بیان شده است. در این فصل ابتدا نقش هر یک از منابع طبیعی، منابع انسانی، سرمایه، فناوری و عامل ساختاری- نهادی در توسعه روستایی بیان شده است. سپس مشکلات مفهومی و روش شناختی در اندازهگیری و تعیین رابطه بین توسعه روستایی و عوامل تعیینکننده آن توصیف شده است.
در فصل پنجم مفاهیم و تعاریف سیاست و سیاستهای توسعه روستایی آورده شده است. سپس اهداف، و سلسه مراتب اهداف سیاستهای توسعه روستایی و در قالب رویکردهای قدیم و جدید سیاستهای توسعه روستایی توضیح داده شده است. در آخر، دلایل اصلی نیاز روستاهای ایران به سیاستهای توسعه روستایی و مهمترین سیاستهای توسعه روستایی ایران در قالب برنامههای توسعه و ویژگیهای برجسته آن بررسی شده است. در فصل ششم کتاب، از مفهوم سیستم عملکردی و اجزای مهم آن سخن به میان آمده است. مفاهیم ابزارهای سیاست توسعه و انوع ابزارهای سیاست توسعه روستایی توضیح داده شده است. در ادامه بازیگران توسعه روستایی و انواع بازیگران در فرایند توسعه روستایی در ایران، روشهای تحلیل بازیگران در ساماندهی نظام مدیریت و برنامهریزی توسعه روستایی به همراه نقش آنها در فرایند توسعه روستایی ایران بیان شده است. در فصل هفتم کتاب ضمن تعریف اصطلاحات برنامه و برنامهریزی، انواع برنامهها از نظر سطوح و عملکرد، مدت اجرا و نحوه اجرا، مفاهم برنامهریزی روستایی و اهداف برنامهریزی روستایی توضیح داده شد. در نهایت مراحل برنامهریزی در برنامههای توسعه روستایی ایران، نظام برنامهریزی توسعه روستایی در ایران و آسیبشناسی نظام برنامهریزی توسعه روستایی توضیح داده شد.
با عنایت به اینکه نویسنده خود بر این موضوع واقف است که شاید این مجموعه نیز دارای کاستیهایی باشد و در زمینه مطالب این کتاب ممکن است دیدگاههایی متفاوتی وجود داشته باشد؛ بنابراین ضمن پذیرش تمامی کاستیها، نویسنده قدردان تمام کسانی است که یادآورد اشکالات خواهند بود و تلاش خواهد شد که کاستیها برطرف شود. لازم به ذکر است که علیرغم تدوین و قالببندی اولیه در خصوص تدوین و تکمیل مباحث کتاب، شاکله فصول کتاب را مطالعات پژوهشی و گزارشهای مرتبط در سطح جهانی و داخلی و همچنین معلومات و اطلاعات نویسنده تشکیل داده است.
Reviews
There are no reviews yet.