تکنیکهای آماری در مقالات ISI

در عصر اطلاعات و پژوهش، ابزارهای آماری به عنوان یکی از ابزارهای مهم در تحلیل داده‌ها از اهمیت بالایی برخوردارند. این تکنیک‌ها به محققان و پژوهشگران کمک می‌کنند تا به صورت دقیق و علمی، داده‌های خود را تحلیل کنند و نتایج به دست آمده را به صورت قابل قبول و دقیق در مقالات علمی منتشر کنند.

مقالات علمی منتشر شده در پایگاه داده ISI بیشترین تأثیر را در جامعه پژوهشی دارند و برای انتشار در این پایگاه، نویسندگان باید به استفاده از تکنیک‌های آماری تسلط داشته باشند. در این مقالات، به دلیل برخورداری از عناصر مشخصی مانند روش‌های تحلیل داده‌ها، اصول آماری، نتایج آماری و تفسیر آنها، استفاده از تکنیک‌های آماری بسیار حائز اهمیت است.

در این مقاله، به بررسی تکنیک‌های آماری مورد استفاده در مقالات ISI پرداخته خواهد شد. هدف از این بررسی، بررسی کاربرد تکنیک‌های آماری مختلف در مقالات علمی و نحوه استفاده از آنها در تحلیل داده‌هاست. برای این منظور، به بررسی مبانی آماری، روش‌های تحلیل داده‌ها، تفسیر نتایج آماری و نحوه گزارش دادن آنها در مقالات ISI پرداخته خواهد شد.

در این مقاله، ابتدا به معرفی مبانی آماری، شامل مفاهیمی مانند میانگین، واریانس، انحراف معیار و ضریب همبستگی پرداخته خواهیم شد. سپس به معرفی روش‌های تحلیل داده‌ها، تشخیص تفاوت‌ها، سنجش رابطه بین دو متغیر، تحلیل رگرسیون و آنالیز عاملی پرداخته خواهیم شد.

در ادامه، به تفسیر نتایج آماری و نحوه گزارش دادن آنها در مقالات ISIپرداخته خواهیم شد. در این بخش، به بررسی روش‌های گزارش دادن نتایج آماری، مانند استفاده از جدول‌ها، شکل‌ها، ضریب اطمینان و مقایسه نتایج با نتایج مطالعات پیشین، پرداخته خواهیم شد.

در نهایت، به بررسی چالش‌های موجود در استفاده از تکنیک‌های آماری در مقالات ISI پرداخته خواهیم که این چالش‌ها شامل انتخاب روش‌های آماری مناسب، جمع‌آوری داده‌های کافی و صحیح، توجیه آماری و تفسیر نتایج به صورت صحیح و دقیق می‌باشد.

در نتیجه،با توجه به اهمیت تکنیک‌های آماری در تحلیل داده‌ها و نتایج پژوهشی، آشنایی با این تکنیک‌ها و استفاده صحیح از آنها در مقالات ISI برای پژوهشگران و نویسندگان مقالات علمی بسیار حائز اهمیت است. این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع به بررسی تکنیک‌های آماری مورد استفاده در مقالات ISI می‌پردازد و به نحوه استفاده از این تکنیک‌ها و تفسیر نتایج آماری در مقالات علمی پرداخته است. با این راهنمایی، نویسندگان مقالات علمی می‌توانند به صورت دقیق و علمی،داده‌های خود را تحلیل کرده و نتایج به دست آمده را به صورت دقیق و قابل قبول در مقالات ISI منتشر کنند.

1. آزمون t: این تکنیک برای مقایسه میانگین دو گروه از داده‌ها به کار می‌رود از جمله میزان کارآمدی یک دارو در گروه درمانی نسبت به گروه کنترلی.
2. آنالیز واریانس (ANOVA): این تکنیک برای مقایسه میانگینسه یا بیشتر گروه از داده‌ها به کار می‌رود. مثلاً برای مقایسه میانگین نمرات چند گروه از دانش‌آموزان در یک آزمون.
3. آزمون کای-دو (Chi-Square Test): این تکنیک برای مقایسه توزیع دو متغیر کیفی به کار می‌رود. به عنوان مثال، می‌توان از آن برای بررسی ارتباط بین دو ویژگی کیفی مانند جنسیت و سلامتی طرح یک مطالعه استفاده کرد.
4. رگرسیون: این تکنیک برای بررسی رابطه بین یک متغیر وابسته و یک یا چند متغیر مستقل به کار می‌رود. مثلاً، برای بررسی رابطه بین سن و وزن در یک جامعه، می‌توان از تحلیل رگرسیون استفاده کرد.
5. آزمون فرضیه: این تکنیک برای تست یک فرضیه آماری در مورد یک یا چند متغیر استفاده می‌شود. به عنوان مثال، می‌توان از آن برای بررسی اینکه آیا میانگین یک متغیر در یک جامعه مشابه است با میانگین مشابه در جامعه دیگری استفاده کرد.
6. تحلیل عاملی: این تکنیک برای بررسی روابط میان چندین متغیر استفاده می‌شود و به منظور شناسایی عامل‌های موثر در یک پدیده به کار می‌رود. به عنوان مثال، می‌توان از تحلیل عاملی برای شناسایی عوامل مؤثر بر رضایتمندی کارکنان در یک سازمان استفاده کرد.
7. تحلیل خوشه‌بندی: این تکنیک برای دسته‌بندی داده‌ها به گروه‌هایی با ویژگی‌های مشابه استفاده می‌شود. مثلاً، می‌توان از تحلیل خوشه‌بندی برای تقسیم دانشجویان به گروه‌هایی با رفتارهای مشابه، مثلاً دانشجویانی که به همان اندازه درس می‌خوانند و یا دانشجویانی که در آزمون‌ها به همان اندازه عملکرد خوب دارندند، استفاده کرد.
8. تحلیل روند زمانی: این تکنیک برای بررسی تغییرات یک یا چند متغیر در طول زمان به کار می‌رود. مثلاً، می‌توان از تحلیل روند زمانی برای بررسی تغییرات قیمت یک محصول در یک بازار خاص استفاده کرد.
9. تحلیل مسیری (Path Analysis): این تکنیک برای بررسی رابطه میان چندین متغیر با یکدیگر به کار می‌رود. این تحلیل به شکل گرافیکی نمایش داده شده و به وسیله آن می‌توان رابطه میان متغیرها را به دقت بررسی کرد. به عنوان مثال، می‌توان از تحلیل مسیری برای بررسی رابطه میان شیوع یک بیماری، عوامل ریسک و عوامل مؤثر در پیشگیری از بیماری استفاده کرد.

در کل، بیشترین تکنیک‌های آماری استفاده شده در مقالات علمی بستگی به موضوع پژوهش و نوع داده‌های جمع‌آوری شده دارد. به علاوه، برای مقایسه و تحلیل داده‌های پیچیده، محققان ممکن است از ترکیب چندین تکنیک آماری استفاده کنند.

مواد و روش‌ها در مقالات علمی

1-1 مقدمه

موفقیت در انتشار مقاله‌های علمی و پژوهشی علاوه بر بهره‌مندی نویسنده آن از دانش تخصصی دربارۀ موضوع موردمطالعه و تسلط بر مبانی نگارش، مستلزم آگاهی از قواعدی است که آشنایی با این قواعد از طریق آموزش اصول مقاله‌نویسی و ممارست در امر نگارش حاصل می‌شود. این فصل از کتاب، علاوه بر معرفی مهمترین عناصر تشکیل‌دهنده مقالات علمی، به نکات اساسی در نگارش هر یک از این عناصر می‌پردازد و نگاه داوران به هر یک از این عناصر بررسی می‌کند.

اکثر مقاله‌های علمی طبق یک فرمت به نام IMRAD (شکل 1-1) تهیه می‌شوند. این اصطلاح مخفف حروف اول کلمات Introduction (مقدمه)،Materials (مواد)،Methods (روش‌ها)،Results (نتایج) و Discussion (بحث) است. با پذیرفته شدن واژه IMRAD به‌عنوان یک استاندارد از سوی موسسه استانداردهای ملی آمریکا برای اولین بار در سال 1972 و سپس در سال 1979، این واژه تبدیل به انتخاب اکثر نشریه‌های تحقیقی شد.

باید در نظر داشت که این واژه یک الگو یا فرمت را نشان می‌دهد، نه یک لیست کامل از عناوین یا بخش‌های مقالات تحقیقی. سایر بخش‌های یک مقاله عبارت‌اند از: عنوان (Title)، نویسندگان (Authors)، کلمات کلیدی (Key words)، چکیده (Abstract)، نتیجه‌گیری (Conclusions) و منابع (Refrences). علاوه بر این برخی از مقالات، شامل بخش سپاسگزاری (Acknowledgement) و پیوست (Appendix) نیز می‌باشند. بخش مقدمه، حوزه و هدف تحقیق را با در نظر گرفتن دانش و اطلاعات موجود در مورد موضوع شرح می‌دهد. مواد و روش‌ها چگونگی انجام تحقیق را شرح می‌دهند، بخش نتایج اعلام می‌کند که چه چیزی در تحقیق یافت شده است؛ و بخش بحث، معنا و اهمیت نتایج را شرح داده و پیشنهاداتی را برای مسیر تحقیقات آتی ارائه می‌دهد. باید دقت کرد که باید طبق دستورالعمل‌هایی که ژورنال (نشریه) به نویسندگان داده است، تهیه شود.

یک نکتۀ مهم که باید به یادداشت این است که سبک استاندارد یا ثابتی وجود ندارد که تمام نشریه‌ها از آن پیروی کنند. هر نشریه سبک مخصوص به خود را دارد، اما همگی دارای دستورالعمل‌های مخصوص به خود برای نویسندگان هستند. لطفاً پس از انتخاب یک نشریه که مایلید دست‌نوشته‌ی خود را به آن تحویل دهید دستورالعمل‌هایی که نشریه به نویسندگان داده است را دنبال کنید که معمولاً می‌توانید این دستورالعمل‌ها را در هر جلد نشریه یا در صفحۀ وب نشریه به‌آسانی پیدا کنید.

گاهی اوقات بعضی از بخش‌ها ممکن است توسط بخش‌های دیگر ارائه شوند و یا به‌طور مفصل‌تر بیان شوند به‌عنوان‌مثال بخش «نظریه» به‌جای بخش مواد و روش‌ها. دیگر تغییرات عبارت‌اند از ترکیب کردن بخش نتایج و بحث در یک بخش و گنجاندن «نتیجه‌ها» به‌عنوان بخش آخر بحث. یک‌روند جدید، ارائه دادن تنها وجوه مهم مقاله و حذف کل وجوه اضافی یا «کم‌اهمیت‌تر» همچون «مطالب تکمیلی» در وب‌سایت نشریه است. مقالات انتقادی دارای بخش «نتایج و بحث» نیستند و معمولاً از عناوین دیگر به‌جای عناوین IMRAD استفاده می‌کنند.

از امتیازهای مهم یک مقاله می‏توان به مختصر و مفید بودن، بِروز بودن و جامع بودن آن اشاره کرد؛ ازجمله مواردی که محقق در گزارش‌نویسی پژوهش خود (مقاله) باید بدان توجه کند، پرهیز از حاشیه روی و زیاده‏گوییِ افراطی است؛ همچنان که خلاصه گویی نباید به حدی باشد که به ابهام و ایهام منجر شود.

1-2 مواد و روش‌ها (Materials and Methods)

یکی از مهمترین قسمت‌هایی که می‌باید هم در یک کار پژوهشی و هم مقاله برآمده از آن با دقت مستند و مطرح شود، روش‌شناسی پژوهش است، چراکه روش، امکان آزمون‌پذیری و در نتیجه ابطال‌پذیری را فراهم می‌کند. در هر پژوهش و مقاله‌ای، پژوهشگر و مقاله‌نویس می‌تواند روش‌شناسی خاصی را که تحت تأثیر فلسفه او، موقعیت و بافت کار و ماهیت مسئله خود است انتخاب کند؛ بنابراین می‌توان انتظار داشت، کارهایی که با روش‌شناسی‌های گوناگون انجام می‌شوند به نتایج گوناگون برسند. پس در هر کاری لازم است، روش‌شناسی آن با دقت مستند و مطرح گردد تا امکان انجام آن امکان‌پذیر شود.

وقتی نویسنده مقاله می‌خواهد بخش روش‌شناسی خود را بنویسد، می‌باید درباره انواع رویه‌ها و روش‌هایی که از آغاز پژوهش خود تا نتیجه‌گیری به‌کاربرده است، به‌صورت هدفمند صحبت کند. در اینجا به نحوه انجام پژوهش و رسیدن به پاسخ‌های پژوهشی به پرسش‌های پژوهش، رویه‌های جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها و نحوه ساختاردهی نتایج بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده از داده‌های پژوهش پرداخته می‌شود. هر پژوهشگر ممکن است برای انجام پژوهش خود از چند روش نظیر کیفی یا توصیفی و چند رویه برای جمع‌آوری داده‌های کمی یا کیفی خود مانند مصاحبه، یا پرسش‌نامه استفاده کند؛ بنابراین در نگارش روش‌شناسی باید به‌صورت کامل راهبردهای پژوهشی پژوهشگر که این روش‌ها در قالب آن شکل می‌گیرند، مطرح شوند. راهبردهای پژوهشی^[1] رویه‌ای برای دستیابی به یک هدف پژوهشی ویژه مانند نمونه‌گیری، جمع‌آوری داده‌ها، یا تحلیل داده‌ها است بنابراین می‌توان در مورد راهبردهای نمونه‌گیری یا راهبردهای تحلیل داده‌ها صحبت کرد. باید توجه کرد که به‌کارگیری راهبردهای پژوهشی مستلزم توجه کامل به‌حکم یا عنوان مقاله انتخابی است. راهبردها و یا روش‌ها باید مبتنی بر مسئله پژوهشی انتخاب و بعد به‌صورت دقیق در بخش روش‌شناسی پژوهش به‌صورت استدلالی و انتقادی و یا حداقل توصیفی مطرح شوند.

دانستن و تبیین هدف‌های عمده روش‌شناسی، اولین گام در راستای نگارش بخش روش‌شناسی است. برای نمونه لازم است به‌طور مفصل در مقاله، راجع به نحوه کشف، جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها و اطلاعات ارائه‌شده در مقاله توضیح داده شود تا هم تکرار و آزمون‌پذیری ادعاهای مقاله را امکان‌پذیر کند و هم به خواننده مقاله این امکان را بدهد تا در مورد اعتبار پژوهش و ادعاهای ذکرشده در پژوهش و در نتیجه تأیید یا عدم‌تأیید نتایج بحث کند. در نگارش بخش روش‌شناسی باید به نوع اطلاعات ارائه‌شده و شکل ارائه اطلاعات توجه کرد.

به‌طورکلی می‌توان گفت هدف این بخش، بیان ساده و مستقیم آنچه انجام‌شده است، چگونگی و زمان انجام آن و چگونگی تجزیه‌وتحلیل و ارائه‌ی داده‌هاست. این بخش باید تمام اطلاعات موردنیاز که به محققان دیگر امکان قضاوت در موردتحقیق یا در حقیقت تکرار آزمایش را می‌دهد را فراهم کند. این بخش باید موارد زیر را در برداشته باشد:

• معرفی پروژه (Research Site)
• روش‌شناسی (Methodology)
• ابزار پژوهش (Research Tools)
• جامعه پژوهش (Research Population)
• محدوده و محدودیت‌ها (Limits and Limitations)

معرفی پروژه (Research Site):
در بخش معرفی پروژه، محل یا شیوه انجام پژوهش معرفی می‌شود. این بخش شامل توضیحاتی در مورد محیط فیزیکی و موقعیت مکانی پژوهش، محدوده زمانی پژوهش و هدف از انجام پژوهش می‌باشد. در این بخش باید توضیحاتی در مورد محیط فیزیکی و موقعیت مکانی پژوهش، محدوده زمانی پژوهش و هدف از انجام پژوهش داده شود.

روش‌شناسی (Methodology):
در بخش روش‌شناسی، روش‌های استفاده شده در پژوهش برای جمع‌آوری داده‌ها توضیحداده می‌شود. این بخش شامل توضیحاتی در مورد نوع پژوهش (کیفی، کمی و مختلط)، روش جمع‌آوری داده‌ها (مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه و غیره) و روش تحلیل داده‌ها (آماری، محتوایی و غیره) می‌باشد. در این بخش باید توضیح داده شود که چگونه داده‌ها جمع‌آوری شده‌اند و چگونه تحلیل شده‌اند.

ابزار پژوهش (Research Tools):
در بخش ابزار پژوهش، ابزارهای استفاده شده برای جمع‌آوری داده‌ها به تفصیل شرح داده می‌شود. این بخش شامل ابزارهایی مانند پرسشنامه، فرم‌های مشاهده، دستگاه‌های اندازه‌گیری (مانند دستگاه‌های دما، فشار و غیره) و هر ابزار دیگری که برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده شده است، می‌باشد. در این بخش، باید به تفصیل توضیح داد که هر ابزار چگونه طراحی شده، چگونه اطلاعات جمع‌آوری شده و چگونه تحلیل شده است.

جامعه پژوهش (Research Population):
در بخش جامعه پژوهش، جامعه هدف پژوهش و نمونه‌گیری برای جمع‌آوری داده‌ها توضیح داده می‌شود. این بخش شامل توضیحاتی در مورد اندازه جامعه پژوهش، انتخاب نمونه، معیارهای انتخاب نمونه و روش نمونه‌گیری (تصادفی، غیرتصادفی و غیره) می‌باشد. در این بخش، باید توضیح داد که جامعه پژوهش چگونه تعریف شده و نمونه‌گیری از آن چگونه انجام شده است.

محدوده و محدودیت‌ها (Limits and Limitations):
در بخش محدوده و محدودیت‌ها، محدودیت‌های موجود در پژوهش و محدوده زمانی و محدودیت‌های دیگری که ممکن است بر روی نتایج پژوهش تأثیر بگذارند، بررسی می‌شود. این بخش شاملتوضیحاتی در مورد محدودیت‌های مثبت و منفی پژوهش، محدودیت‌های دسترسی به منابع و جامعه، محدودیت‌های متدولوژیکی، اشتباهات نمونه‌گیری و غیره می‌باشد. در این بخش، باید به توضیح داد که چگونه این محدودیت‌ها می‌توانند بر روی نتایج پژوهش تأثیر بگذارند و چگونه می‌توانند در تفسیر نتایج مورد استفاده قرار گیرند. همچنین، باید به نحوه کاهش تأثیر این محدودیت‌ها بر روی نتایج پژوهش پرداخته شود.

1-2-1معرفی پروژه

بیان ویژگی‌های پروژۀ اجراشده و آنچه باید دربارۀ آن به خواننده گفته شود نیز اهمیت زیادی دارد. اشاره به چگونگی شکل‌گیری پروژه و فضایی که در آن پژوهش اجراشده ازجمله مواردی است که می‌تواند ذکر شود. در جدول زیر به معیارهای بررسی معرفی پروژه از دیدگاه داوران اشاره‌شده است:

1-2-2 روش‌شناسی

اجرای هر طرح پژوهشی مستلزم به‌کارگیری یک روش‌شناسی مناسب است که پژوهشگر را به اجرای طرح موردنظر و پاسخگویی به پرسش‌های پژوهش قادر می‌سازد. معمولاً در هر رشته روش‌های متعددی وجود دارد که برخی از آن‌ها مقبولیت و عمومیت بیشتری دارند و در اغلب تحقیقات آن رشته مورداستفاده قرار می‌گیرند. البته معیار گزینش یک روش قبل از هر چیز به‌تناسب آن با اهداف پژوهش بستگی دارد. درواقع این هدف پژوهش و پرسش‌های آن است که نوع روش را تعیین می‌کند. بااین‌حال توانایی پژوهشگر در بیان دلایل انتخاب روش خود و دفاع از آن کاملاً اهمیت دارد؛ بنابراین، بیان دقیق روش مورداستفاده و دلایل انتخاب آن از ویژگی‌های مهم هر مقالۀ علمی محسوب می‌شود و در زمان داوری مقاله موردتوجه داوران قرار می‌گیرد. در جدول زیر به معیارهای بررسی روش‌شناسی از دیدگاه داوران اشاره‌شده است:

1-2-2-1 تفاوت طرح تحقیق (Research Design) و روش تحقیق (Research Method) در مقاله‌نویسی

برخی از مفاهیم در مقاله‌نویسی هستند که خیلی ساده و کاربردی هستند ولی متأسفانه مکرراً در مقالات و پروپوزال‌های پژوهشی دیده می‌شود که متأسفانه تفاوت این مفاهیم اولیه برای نویسندگان مقالات اوریجینال جا نیفتاده است. گاهی اوقات می‌بینیم که در بخش مواد و روش‌ها (Materials and Methods) نویسنده آمده است و بلافاصله گفته است که در این پژوهش آمدیم فلان کردیم و فلان و فلان و فلان؛ و اصلاً فراموش کرده است که در ابتدای کار به خواننده بگوید که پژوهش اصلاً از چه نوعی بوده است؟ خواننده لازم است بداند که مقاله‌ای که مطالعه می‌کند آیا حاصل یک پژوهش آزمایشگاهی (Experimental) است یا کیس کنترل و یا کراس سکشنال و غیره. به همین خاطر در این قسمت به‌اختصار به تفاوت دو مفهوم پایه در مقاله‌نویسی می‌پردازیم: روش تحقیق و طرح تحقیق.

تفاوت این دو مفهوم، ساده و مشخص است. طرح تحقیق چیزی است که به ما پاسخ سؤال چه‌کار قرار است انجام دهیم (What to do?) را می‌دهد و روش تحقیق چیزی است که به ما پاسخ سؤال آن کار را قرار است چگونه انجام بدهیم (How to do?). به‌عنوان‌مثال، آنجایی که می‌گوییم که مطالعه ما از نوع Cross Over Clinical Trial و یا Case Control و یا Repeated Measures Educational Intervention بوده است، دقیقاً به مفهوم طرح تحقیق اشاره‌کرده‌ایم و زمانی که به‌تفصیل و به تفکیک به تمام روش‌ها و قدم‌های عملی در مسیر اجرای پژوهش می‌پردازیم، اینجا ما در حال اشاره کردن به روش تحقیق (Methodology, Materials and Methods, Methods) هستیم.

معمولاً در نگارش بخش Methodology و یا Materials and Methods در یک مقاله حاصل از یک پژوهش اوریجینال، این بخش را با طرح تحقیق شروع می‌کنیم. به‌عبارتی‌دیگر، طرح تحقیق در داخل یک مقاله اوریجینال اولین بخش Methodology خواهد بود. در مقالاتی که برای مجلات تهیه می‌شوند، معمولاً طرح تحقیق را مشتمل بر یک تا سه جمله می‌توانیم نگارش کنیم، اما زمانی که نوشته ما بجای آنکه مقاله مجله باشد یک، پروپوزال و یا پایان‌نامه باشد در آن صورت باید طرح تحقیق به‌طور کامل توضیح داده شود و در این موارد بهتر است که فلوچارت انجام پژوهش نیز در قسمت طرح تحقیق آورده شود تا مسیر کلی پژوهش را در یک نگاه کوتاه به خواننده نشان دهد. در این فلوچارت از مربع و مستطیل‌هایی برای نمایش بخش‌های اصلی مختلف انجام پژوهش استفاده خواهد شد و مراحل پژوهش را با استفاده از پیکان‌هایی به یکدیگر متصل می‌شوند و خواننده می‌تواند با یک نگاه کوتاه بفهمد که قرار است در این پژوهش چه‌کاری انجام بشود.

اینکه هرکدام از مراحل پژوهش، خود به‌تنهایی چگونه انجام می‌شوند چیزی است که از آن به Methods (روش‌ها) نام می‌بریم و می‌توان درصورتی‌که این روش‌ها زیاد باشد آن‌ها را به‌صورت منظم شماره‌گذاری کرد. در مواردی که به ابزار پژوهش و یا مثلاً به پرسشنامه‌ای که در پژوهش استفاده شده است اشاره می‌کنیم، همین اجرای پرسشنامه و جمع‌آوری داده‌ها از روی گروه موردمطالعه از چند مرحله می‌تواند تشکیل‌شده باشد که هرکدام از این مراحل متناظر با یک روش جزئی‌تر خواهد بود.

1-2-3 ابزار پژوهش

اشارۀ مختصر به روش گردآوری و تحلیل داده‌ها برای خوانندگان بسیار مفید خواهد بود و فرصتی برای آنان فراهم خواهد آورد كه ضمن آشنایی با روش پژوهش گزارش‌شده از دلایل نتایج به‌دست‌آمده نیز آگاه شوند. در این قسمت لازم است چگونگی ابزار گردآوری داده‌ها ذکر شود. در جدول زیر به معیارهای بررسی ابزار پژوهش از دیدگاه داوران اشاره‌شده است:

جدول1-3 معیارهای مهم داوران در بررسی ابزار پژوهش مقالات ISI

1-2-4 جامعه پژوهش

لازم است در یک مقالۀ علمی، جامعۀ پژوهش و ویژگی‌های آن به‌دقت و درعین‌حال به‌اختصار معرفی شود. به‌ویژه مشخصاتی از این جامعه كه مربوط به موضوع مقاله است اهمیت شایان توجهی دارد. اگر این بخش از مقاله به‌خوبی ذکر شود، به بسیاری از پرسش‌هایی که ممکن است در ذهن خوانندگان در خصوص دلایل انتخاب روش‌شناسی و چگونگی تحلیل داده‌ها شکل گیرد، به‌خوبی پاسخ داده خواهد شد. در جدول زیر به معیارهای بررسی جامعه پژوهش از دیدگاه داوران اشاره‌شده است:

1-2-5 محدوده و محدودیت ها

هر طرح تحقیقاتی از نظر جامعۀ مورد مطالعه و هدفی که دنبال می‌کند، دارای محدودۀ مشخصی است که از سوی پژوهشگر و به منظور انجام پذیرشدن طرح تدوین می‌شود. محدودۀ هر پژوهش توسط خود پژوهشگر تعیین شده و بر روند پژوهش اعمال می‌شود. به منظور عملی شدن طرح‌های تحقیقاتی پژوهشگران ناچار به تعیین محدودۀ کار خود هستند تا بتوانند از این طریق نظمی منطقی به کار خود بخشیده و از نتایجی که به دست می‌آورند، دفاع کنند. در مقابل، محدودیت‌هایی وجود دارد که خارج از كنترل پژوهشگر است و منشأ دیگری از جمله عوامل محیطی دارند. معمولا این محدودیت‌ها به نحو اجتناب ناپذیری بر روند پژوهش تأثیر می‌گذارد. معرفی و تشریح عواملی که محدوده و محدودیت‌های پژوهش را نشان می‌دهند، از امتیازهای مقالۀ علمی به شمار می‌آید. اشاره به محدودیت‌های مطالعه به محقق کمک می‌کند با نگاهی نقادانه به پژوهش خود بنگرد و نتایج بدست آمده را بهتر تفسیر کند. همچنین، قبول این محدودیت‌ها، به داور نشان می‌دهد که پژوهشگر در کارش منصف و واقع بین بوده و محدودیت‌های پژوهش را نادیده نگرفته است. سرانجام، با ذکر محدودیت‌ها، تصویر روشن‌تری از محیط پژوهش برای خوانندگان ترسیم می‌شود. در جدول زیر به معیارهای بررسی محدوده و محدودیت‌های پژوهش از دیدگاه داوران اشاره شده است:

جدول 1-5 معیارهای مهم داوران در بررسی محدوده و محدودیت‌ها در مقالات ISI

علاوه بر تمام موارد فوق، تکنیک‌های آماری و ریاضی به کار رفته در تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز باید در این قسمت ذکر شود که برای آشنایی محققان، مهمترین و پر کاربردترین تکنیک‌های آماری بکار رفته در مقالات در فصل بعد به‌طور کامل تشریح شده است.

بطور کلی برای نگارش مواد و روش‌ها در یک مقاله علمی و پژوهشی باید نکات زیر را در نظر داشت:

• اجتناب از ابهامات در اختصارات یا نام‌ها.
• بیان تمامی مقادیر بر حسب واحدهای استاندارد.
• شرح کامل تمام مواد شیمیائی، بطوریکه محققان دیگر بتوانند آن‌ها را دقیقا در تحقیقات خود استفاده کنند.
• اجتناب از اطلاعات نامربوط و غیر ضروری که ربطی به نتایج ندارند یا خواننده را گیج می‌کنند.
• استفاده از افعال در زمان گذشته برای نگارش قسمت مواد و روش‌ها.

1-3 شکل ارائه اطلاعات روش شناختی

در بخش روش‌شناسی، پژوهشگر باید تمام روش ها و راهبردهای بکار رفته در مطالعه را به‌طور کامل مستند کند و در اختیار خوانندگان قرار دهد؛ بنابراین بدون شک نویسنده در این قسمت باید بطور دقیق روش مطالعه، زمان و مکان مطالعه یا پژوهش، اجرای مطالعه و پردازش و تحلیل داده‌ها، یا اطلاعات را مطرح کند اما نحوه طرح و ارائه این اطلاعات (شکل گزارش) می تواند متفاوت باشد. هر نشریه ای وش خاص خود را دارد، ولی بطور کلی شکل ارائه اطلاعات مربوط به روش‌شناسی به دو صورت است:

1 به‌صورت مجتمع

2 به‌صورت جداگانه

الف ارئه اطلاعات روش شناختی بصورت مجتمع

در این روش همه اطلاات روش شناختی در قالب یک بخش مجزا تحت عنوان “روش‌شناسی مطالعه یا پژوهش” ذکر می گردد و در آن اجزا تشکیل دهنده عنوان های مجزایی را به خود اختصاص نمی دهند.

ب ارئه اطلاعات روش شناختی بصورت مجزا

در این روش همه اطلاعات روش شناختی در قالب یک بخش مجزا اما با عنوان های مشخص ذکر می گردند.

1-4 سازماندهی مواد و روش ها

وقتی به موضوع منابع مواد در تحقیق خود می پردازید، باید روشهای بکار برده شده را شرح دهید. این روش ها چهار دسته اند.

• روش هایی که همه در رشته شما و زمینه های مرتبط با آن ها آشنایی دارند: ذکر کردن این روشها (مانند روش های تعیین pH محلول) ضروری نیست.
• روش هایی که کمتر معمول اند، اما همه جا اثبات شده هستند: این روش ها (مانند استخراج پروتئین از سلول ها) باید بطور خلاصه همراه با منبع و اگر ضروری باشد همراه نماد مناسب برای مواد و روش استاندارد به کار برده شده، ذکر شوند.
• روش هایی که تا حدودی غیر معمول اند یا به مشخصات و شرایط آزمایشگاهی برای کاربرد نیاز دارند: این موارد باید با جزئیاتی ذکر شوند که اشخاص بتوانند با مراجعه به شرح اصلی روش و شرایط خاصی که شما به کار برده اید، آزمایش را تکرار کنند.
• روش های جدیدی که شما آنها را در خصوص تحقیق خود در مقاله شرح داده اید: این روش ها باید با جزئیات کامل مانند کلیه واکنش دهنده ها، شرایط و تجهیزات به دقت معرفی شوند. همچنان که شرح خود را می نویسید باید خاطر نشان کنید که چه زمانی و چگونه مراقبت هایی برای رسیدن به موفقیت لازم است.

1-4-1 چند نکته در نگارش مواد و روش ها

• ترتیبی که در شرح روش هایتان اعمال می کنید، باید به ترتیب روش هایی باشد که بر اساس آنها به نتایجتان دست یافته اید. به‌طور معمول بعد از تعیین منبع نمونه ها و واکنش دهنده ها، آزمایش های مربوط به آنها را ذکر کنید و در نهایت روش هایی که برای تحلیل داده‌هایتان به کار برده اید بنویسید. بویژه باید مقدار هر نمونه را که تجزیه و تحلیل کرده اید و تعداد دفعاتی که هر کدام از آزمایش ها را تکرار کرده اید مشخص کنید. همچنین مشخص کنید نتایجی را که با انحراف استاندارد (خطای استاندارد) نشان می دهید از تعداد خاص نمونه کسب شده یا از تعداد تکرار آزمایشها تعیین شده است. زمانی که داده‌های تحلیل آماری خود را مطرح می کنید، باید روش های آماری به کار برده شده و نیز معیار تأیید اهمیت اختلاف بین نتایج را در متن بگنجانید.
• اگر تحقیق شما در برگیرنده های فرضیه های نظری و محاسباتی پیچیده ای است، باید تاریخچه نظریه و جزئیات محاسباتی را به همراه بازنگری در محاسبات، در حد لزوم ذکر کنید.
• اگر تحقیق شما شامل نمونه های بیولوژیک باشد، باید جزئیات آنها را در شروع این بخش ذکر کنید. اگر نمونه های انساتی یا خود انسان نمونه مورد بررسی باشد، باید مشخص کنید برای مؤسسه خود از کمیته تحقیقات انسانی^[2] یا ارگان های معادل آن مجوز گرفته اید.
• اگر از نمونه حیوانات استفاده می کنید، باید منبع آنها را نیز ذکر کنید و تأیید کنید که با آنها همانطور که مؤسسه یا منبع مالی شما تعریف کرده، بر اساس شیوه های انسانی رفتار شده است. همچنین باید جزئیات نگهداری و مراقبت از حیوانات تا قبل از انجام آزمایش ها نیز مشخص شود.
• اگر از سلول بعنوان مواد استفاده می کنید باید منابع را با تمام جزئیات مشخص کنید تا دیگر محققان بتوانند نمونه هایی از همان سلول را خریداری کنند.
• به محض شروع توضیح روش ها باید چار چوب صحیحی برای واحد های اندازه گیری بیان کنید. در بیشتر مجلات از سیستم اندازه گیری SI استفاده می شود. علاوه بر کاربرد صحیح واحدها باید بدانید که چگونه از (/) یا بالا نویسی به جای شکل محاوره ای (هر) استفاده کنید. بعنوان مثال اگر بگویید چندین گرم به ازای هر لیتر، باید از میان g/l، gl^-1 و l^-1 یکی را انتخاب کنید که بطور معمول از شکل آخر استفاده می­شود. توجه کنید واحد های متن، شکل ها و جداول مقاله باید یکسان و یکنواخت بکار برده شوند.

[1] – Research Strategy

[2] – Human Investigations Committee