مدل ارتباطی شانون و ویور

مدل ارتباطی شانون و ویور

مدل شانون و ویور محبوب ترین مدل ارتباطی است و در سراسر جهان پذیرفته شده است.

اجازه دهید ابتدا مثال زیر را مرور کنیم تا مدل را بهتر درک کنیم.

پیتر به عنوان معاون رئیس جمهور – بازاریابی با یک شرکت چند ملیتی مشهور کار می کند. او در حال حاضر هدایت مایک را بر عهده دارد که به نوبه خود از یک تیم کوچک مراقبت می کند. پیتر از مایک می خواست که گزارش جامعی در مورد استراتژی های بازاریابی تهیه کند که می تواند برای دستیابی به اهداف سازمان به کار گرفته شود. او همچنین خواستار مطالعه دقیق فعالیت رقیب تا پایان روز بود. در حالی که او صحبت می کرد، پیون شرکت حرفش را قطع کرد تا سفارش ناهار را بگیرد. در نهایت وقتی مایک اطلاعات کامل را به دست آورد، به نوبه خود مسئولیت را به اعضای تیمش محول کرد. او تمام تلاش خود را کرد تا آنچه را که پیتر واقعاً انتظار داشت تیمش آماده کند، به او منتقل کند. در پایان روز، تیم گزارش را آماده کرد و به پیتر ارائه کرد، اما خطاهای کمی وجود داشت که بعداً آن‌ها را اصلاح کردند.

اکنون اجازه دهید مثال را با جزئیات بیشتری درک کنیم .

پیتر کیست؟

پیتر در واقع شخصی است که به فکر تهیه گزارش تفصیلی برای خروجی بهتر سازمان بوده است. او در واقع همان کسی است که این فکر از او سرچشمه گرفته است. این مغز پیتر بود که ایده تهیه استراتژی های بازاریابی برای سازمان را مطرح کرد. بنابراین پیتر در واقع منبع اطلاعات است.

اگر پیتر این ایده را تنها بدون در میان گذاشتن آن با تیمش در ذهن خود نگه می داشت، سازمان هرگز از آن سود نمی برد. بسیار مهم است که فرد ایده ها و همچنین اطلاعات خود را با دیگران به اشتراک بگذارد تا از اطلاعات به بهترین شکل ممکن استفاده کند. آیا فکر می‌کنید، اگر مایک و تیمش ایده‌ی پیتر را فقط در مغزش ذخیره می‌کرد، می‌دانستند؟ بدیهی است که خیر. پیتر باید افکار خود را به کلمات تبدیل می کرد و اطلاعات را از طریق دهان خود بیرون می آورد. در اینجا دهان در واقع به عنوان یک فرستنده عمل می کند که به انتقال اطلاعات، پیام از مغز به دهان پس از بیان دقیق فکر در کلمات کمک می کند. پیتر در مورد گزارش هایی صحبت کرد که از تیمش می خواست، کلمات یا صدای پیتر در واقع سیگنال استفرستاده شدن به مایک در مورد کاری که از او انتظار می رود انجام دهد. مایک بدون سیگنال یا بدون محتوا چگونه می‌داند که قرار است چه کاری انجام دهد؟ یک بار دیگر مثال را مرور کنید. مکالمه توسط پیرمردی که برای سفارش ناهار آمده بود قطع شد. به همین ترتیب سیگنال ها در حین حرکت از فرستنده و در نهایت رسیدن به گیرنده توسط صداها و حواس پرتی های مختلف قطع می شوند. بوق در خیابان های شلوغ، شلوغی بازار، زاری نوزادان، جیغ مردم همه انواع مختلفی از صداها هستند که با سیگنال یا به عبارت دیگر اطلاعات همراه می شوند. سرانجام مایک توانست پس از نادیده گرفتن صحبت های پیتر، تمام اطلاعات را از پیتر جمع آوری کند و آن را برای تیم خود که قرار بود گزارش را تهیه کنند، دانلود کرد.

مدل شانون و ویور به سادگی پیشنهاد می کنند که یک پیام در واقع از شخصی که فکر می کند یا اطلاعات را در اختیار دارد نشات می گیرد. فرستنده منبع اطلاعات یا منبع اطلاعات نیز نامیده می شود. سپس اطلاعات از مغز به دهان منتقل می شود و به عنوان یک سیگنال خارج می شود که پس از دست دادن دست با چندین صدا و اختلالات دیگر به گیرنده می رسد. سپس گیرنده پیام را به مقصد نهایی خود یا دیگر ذهن افراد دیگر منتقل می کند.

اجازه دهید یک بار دیگر مثال بالا را مرور کنیم. تیم گزارش را آماده کرد اما برخی از اشتباهات وجود داشت که بعداً اصلاح شد. این نقطه ضعف مدل شانون ویور است. پیام هنگام رسیدن به مقصد نهایی ممکن است گاهی اوقات تحریف شود زیرا افراد مختلف پیام ها را به روشی متفاوت تفسیر می کنند. برای مایک استراتژی بازاریابی می تواند استراتژی برندسازی باشد، اما برای تیم استراتژی های بازاریابی می تواند تکنیک های فروش ساده ای برای افزایش بازده باشد. بنابراین حتی یک پیام ساده می تواند پس از رسیدن به مقصد، معنای متفاوتی پیدا کند.

مدل ارتباطی شانون و ویور: تاریخچه، مفاهیم و کاربردها

مقدمه

مدل ارتباطی شانون و ویور (Shannon and Weaver Model) یکی از پیشگامانه‌ترین مدل‌های ارتباطی است که در سال 1949 توسط کلود شانون و وارن ویور ارائه شد. این مدل به‌عنوان بنیادی برای درک فرآیند ارتباطی بین فرستنده و گیرنده شناخته می‌شود. با الهام‌گرفتن از مهندسی الکترونیک و نظریه اطلاعات، شانون و ویور یک روش سیستماتیک برای تحلیل ارتباطات ارائه دادند که همچنان در حوزه‌های مختلفی مثل علوم ارتباطی، رسانه‌ها و حتی فناوری‌های اطلاعاتی کاربرد دارد.

تاریخچه و زمینه ایجاد مدل

مدل ارتباطی شانون و ویور در ابتدا برای تحلیل شبکه‌های تلفنی طراحی شد، اما به‌سرعت به یک ابزار جامع برای تحلیل تمامی فرآیندهای ارتباطی تبدیل شد. این مدل به دنبال پاسخ به این سؤال بود: “چگونه می‌توان اطلاعات را به صورت دقیق‌ترین ارسال کرد؟”
شانون و ویور با تأکید بر مفاهیمی مانند پیام ، فرستنده ، گیرنده ، و ** نوفه (Noise)**، یک چارچوب علمی برای درک ارتباطات ایجاد کردند که به‌صورت گسترده در تئوری‌های ارتباطی مدرن استفاده می‌شود.

عناصر اصلی مدل ارتباطی شانون و ویور

1. فرستنده (Sender):
   شخص یا سیستمی که پیام را تولید و ارسال می‌کند. فرستنده مسئول کدنویسی پیام است.
2. کدنویسی (Encoding):
   فرآیند تبدیل ایده‌ها یا اطلاعات به یک فرمت قابل انتقال، مانند زبان، تصاویر یا اعداد.
3. کانال (Channel):
   راه‌های مختلفی که پیام از طریق آن منتقل می‌شود، مانند صدا، متن، تصویر، یا شبکه‌های دیجیتال.
4. گیرنده (Receiver):
   شخص یا سیستمی که پیام را دریافت می‌کند. گیرنده مسئول کدگشایی پیام است.
5. کدگشایی (Decoding):
   فرآیند تبدیل پیام ارسالی به یک فرمت قابل درک برای گیرنده.
6. نوفه (Noise):
   هرگونه اغتشاش یا اختلالی که می‌تواند در طول انتقال پیام به وجود آید و از درک صحیح پیام مешکیند. نوفه می‌تواند شامل عوامل فیزیکی (مانند سر و صدای محیط) یا روانی (مانند عدم تسلط بر زبان) باشد.
7. پیام (Message):
   اطلاعاتی که باید از فرستنده به گیرنده منتقل شود.

عملکرد مدل شانون و ویور

مدل شانون و ویور به‌صورت خطی عمل می‌کند و شامل چند مرحله اساسی است:

1. تولید پیام: فرستنده ایده خود را به‌صورت یک پیام تعریف می‌کند.
2. کدنویسی: پیام به یک فرمت قابل انتقال تبدیل می‌شود.
3. انتقال پیام: پیام از طریق یک کانال به گیرنده ارسال می‌شود.
4. اثر نوفه: در طول انتقال، نوفه ممکن است به وجود آید و از کیفیت پیام کاسته یا آن را تغییر دهد.
5. دریافت پیام: گیرنده پیام را دریافت می‌کند.
6. کدگشایی: گیرنده پیام را تفسیر و تبدیل به یک معنای قابل درک می‌کند.

نقاط قوت و ضعف مدل

نقاط قوت:

• سادگی و روشن بودن: مدل شانون و ویور به‌صورت ساده و قابل فهمی طراحی شده است و مفاهیم اصلی ارتباطات را به خوبی توضیح می‌دهد.
• کاربرد در فناوری‌های ارتباطی: این مدل به‌طور گسترده در طراحی سیستم‌های ارتباطی مدرن، مانند تلفن‌های همراه، اینترنت و شبکه‌های دیجیتال استفاده می‌شود.
• توصیف نوفه: مدل به‌خوبی نقش نوفه در ارتباطات را توضیح می‌دهد و اهمیت کاهش اختلالات در انتقال پیام را برجسته می‌کند.

نقاط ضعف:

• عدم توجه به بازخورد: این مدل به‌صورت یک‌طرفه طراحی شده است و از بازخورد گیرنده صرف‌نظر کرده است. در حالی که در ارتباطات مدرن، بازخورد یک عنصر اصلی است.
• عدم توجه به عوامل اجتماعی: مدل شانون و ویور به عوامل اجتماعی، فرهنگی و روان‌شناختی در فرآیند ارتباطی توجه نمی‌کند.
• خطی بودن: این مدل فرآیند ارتباطی را به‌صورت خطی تصور می‌کند، در حالی که ارتباطات واقعی غالباً غیرخطی و پیچیده هستند.

کاربردهای مدل شانون و ویور

1. در رسانه‌ها:
   این مدل برای تحلیل نحوه انتقال پیام‌ها از طریق رسانه‌های مختلف مانند تلویزیون، رادیو و اینترنت استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، یک برنامه تلویزیونی چگونه از طریق شبکه‌های مخابراتی به خانه‌های مشاهده‌کنندگان منتقل می‌شود.
2. در فناوری اطلاعات:
   مدل شانون و ویور پایه‌ای برای طراحی سیستم‌های ارتباطی دیجیتال است. به‌عنوان مثال، انتقال داده‌ها در شبکه‌های کامپیوتری یا ارسال پیام‌ها در اپلیکیشن‌های مخابراتی مانند WhatsApp یا Telegram.
3. در آموزش و یادگیری:
   این مدل برای تحلیل نحوه انتقال دانش از معلم به دانش‌آموزان کاربرد دارد. معلم به‌عنوان فرستنده، دانش‌آموز به‌عنوان گیرنده، و مواد آموزشی به‌عنوان کانال عمل می‌کنند.
4. در مدیریت و ارتباطات سازمانی:
   مدل شانون و ویور می‌تواند برای تحلیل ارتباطات داخلی سازمان‌ها استفاده شود. به‌عنوان مثال، چگونه یک مدیر پیامی را به کارکنان منتقل می‌کند و چه عواملی می‌توانند به‌عنوان نوفه عمل کنند.

مثال عملی از مدل شانون و ویور

مثال در ارتباطات رسانه‌ای:

فرض کنید یک خبر در یک شبکه تلویزیونی منتقل می‌شود:

• فرستنده: خبرنگار یا تولیدکننده محتوا.
• پیام: خبری که باید به مخاطب منتقل شود.
• کدنویسی: تبدیل خبر به فرمتی مناسب برای انتقال، مانند فیلم یا متن.
• کانال: شبکه تلویزیونی یا اینترنت.
• نوفه: سر و صدای محیط، کاهش کیفیت ارسال، یا حتی تفاوت زبان و فرهنگ مخاطب.
• گیرنده: مخاطب یا تماشاچی.
• کدگشایی: تفسیر پیام توسط مخاطب.

مثال در ارتباطات دیجیتال:

• فرستنده: کاربری که یک پیام متنی ارسال می‌کند.
• پیام: متن پیام.
• کدنویسی: تبدیل متن به داده‌های دیجیتال.
• کانال: شبکه اینترنت.
• نوفه: کاهش سرعت اینترنت یا خطاهای تکنیکی.
• گیرنده: کاربری که پیام را دریافت می‌کند.
• کدگشایی: تفسیر پیام توسط گیرنده.

تفاوت مدل شانون و ویور با مدل‌های دیگر ارتباطی

مدل شانون و ویور به‌عنوان یکی از اولین مدل‌های ارتباطی، به‌صورت خطی و یک‌طرفه طراحی شده است. در مقابل، مدل‌های مدرن‌تر مانند مدل اوربیلی (Osgood-Schramm) یا مدل بارثولومیو (Bartholomew) به مفاهیمی مثل بازخورد و تعامل دوطرفه تأکید دارند.

مدل شانون و ویور به‌ویژه برای تحلیل ارتباطات تک‌طرفه و فناوری‌های ارتباطی مانند تلویزیون یا رادیو مناسب است، اما در ارتباطات دوطرفه و تعاملی، محدودیت‌هایی دارد.

نقد و بررسی مدل

مدل شانون و ویرور اگرچه پایه‌ای برای تئوری ارتباطات است، اما دارای نقاط ضعفی است:

• عدم توجه به بازخورد: این مدل فرض می‌کند که ارتباط یک‌طرفه است، در حالی که در ارتباطات معاصر، بازخورد نقش مهمی ایفا می‌کند.
• عدم توجه به عوامل انسانی: مدل به عوامل اجتماعی، فرهنگی و روان‌شناختی که در فرآیند ارتباطی نقش دارند، توجه کافی ندارد.

نتیجه‌گیری

مدل ارتباطی شانون و ویور به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران تئوری ارتباطات، نقش بسیار مهمی در توسعه مفاهیم ارتباطی داشته است. اگرچه این مدل دارای محدودیت‌هایی مانند عدم توجه به بازخورد و عوامل اجتماعی است، اما به‌عنوان یک ابزار تحلیلی، همچنان کاربرد زیادی در حوزه‌های مختلف دارد. این مدل به ما کمک می‌کند تا فرآیند انتقال اطلاعات را به‌صورت سیستماتیک درک کنیم و به بهبود کیفیت ارتباطات بین افراد و سیستم‌ها کمک کنیم.

با پیشرفت فناوری و ظهور ارتباطات دوطرفه، مدل‌های مدرن‌تری نیز ظاهر شده‌اند، اما مدل شannon و ویور همچنان به‌عنوان یک پایه‌ای در تئوری ارتباطات شناخته می‌شود.

مصاحبه با دکتر سعید جوی‌زاده در رابطه با مدل ارتباطی شانون و ویور
مصاحبه‌کننده: نیما رضایی

نیما رضایی: سلام دکتر جوی‌زاده! ممنونیم که وقت خود را در اختیار ما گذاشتید. امروز میخواهیم درباره مدل ارتباطی شانون و ویور صحبت کنیم. ابتدا لطفاً برای مخاطبانی که آشنایی کمی با این مدل دارند، توضیح دهید این مدل چیست و چرا اهمیت دارد؟

دکتر جوی‌زاده: سلام! خوشحالم که در این بحث مشارکت دارم. مدل شانون و ویور، یک چارچوب ریاضیاتی است که در سال ۱۹۴۸ توسط کلود شانون و وارن ویور برای بهبود سیستمهای ارتباطی در شرکت بل طراحی شد. این مدل فرایند ارتباط را به اجزایی مانند فرستنده، گیرنده، کانال، رمزگذار، رمزگشا و نویز (پارازیت) تقسیم میکند. اهمیت آن در این است که نخستین مدلی بود که ارتباطات را به شکل سیستماتیک تحلیل کرد و پایه‌ای برای مطالعات بعدی در حوزه ارتباطات شد، از مخابرات تا روانشناسی!

نیما رضایی: به نظر شما چرا این مدل پس از دههها هنوز مورد توجه است؟

دکتر جوی‌زاده: دلیل اصلی سادگی و انعطافپذیری آن است. شانون و ویور نشان دادند که ارتباط، حتی در پیچیدهترین شرایط، قابل تجزیه به عناصر پایه است. امروزه این مدل در حوزههایی مانند بازاریابی، رسانههای دیجیتال و حتی هوش مصنوعی کاربرد دارد. مثلاً وقتی یک پیام تبلیغاتی طراحی میکنید، باید مطمئن شوید “نویز” (مثل حواسپرتی کاربر) حداقل باشد!

نیما رضایی: درباره مفهوم نویز در این مدل بیشتر توضیح دهید. نویز چگونه ارتباط را مختل میکند؟

دکتر جوی‌زاده: نویز هر عاملی است که باعث تفاوت بین پیام ارسالی و دریافتی میشود. این میتواند فیزیکی باشد (مثل قطعی اینترنت) یا معنایی (مثل برداشت نادرست از یک کلمه). مثلاً در شبکههای اجتماعی، حجم بالای اطلاعات («سروصدا») یک نویز مدرن است که تمرکز کاربر را کاهش میدهد.

نیما رضایی: برخی منتقدان میگویند این مدل خطی است و به «فیدبک» توجهی ندارد. پاسخ شما چیست؟

دکتر جوی‌زاده: کاملاً درست است! این مدل برای سیستمهای تلفن طراحی شد که در آن فرستنده و گیرنده نقشهای ثابتی دارند. اما در ارتباطات انسانی، ما مدام نقشها را عوض میکنیم و فیدبک فوری داریم. با این حال، شانون و ویور هرگز ادعا نکردند که مدلشان برای تعاملات پیچیده انسانی کافی است. ارزش این مدل در شناسایی مولفههای پایه ارتباط است، نه توصیف تمام پیچیدگیهای آن.

نیما رضایی: امروزه با ظهور رسانههای دیجیتال، آیا این مدل همچنان کاربردی است؟

دکتر جوی‌زاده: قطعاً! مثلاً در طراحی اپلیکیشنها، باید مطمئن شوید پیام از سرور (فرستنده) به کاربر (گیرنده) بدون خطا (نویز) برسد. حتی در شبکههای اجتماعی، اگر الگوریتمها (رمزگذار) محتوا را اشتباه نمایش دهند، ارتباط شکست میخورد. این مدل به ما یادآوری میکند که هر حلقه از زنجیرۀ ارتباطی باید بهدقت بررسی شود.

نیما رضایی: برای دانشجویانی که میخواهند این مدل را عمیقتر مطالعه کنند، چه پیشنهادی دارید؟

دکتر جوی‌زاده: اولاً مقاله اصلی شانون در سال ۱۹۴۸ را بخوانند. دوماً، مقایسه این مدل با مدلهای بعدی مثل «میدان تجربه» اسمیت یا مدل تراکنشی بارنلند جالب است. همچنین، پیشنهاد میکنم این مدل را در موقعیتهای واقعی تست کنند؛ مثلاً تحلیل یک گفتگوی روزمره با اجزای شانون و ویور!

نیما رضایی: بسیار متشکرم از صحبتهای ارزشمندتان!

دکتر جوی‌زاده: ممنون از شما که این موضوع مهم را برجسته کردید. موفق باشید!

پایان مصاحبه